«Α Buyer's Guide»: Ornette Coleman

Το πλήρες όνομα του τεράστιου αυτού σαξοφωνίστα ήταν Randolph Denard Ornette Coleman. Γεννήθηκε στις 9 Μαρτίου (κάποιοι λένε ότι ήταν στις 19 του μήνα) του 1930 στο Fort Worth του Τέξας και απεβίωσε στις 11 Ιουνίου του 2015 στη Νέα Υόρκη.

Τον έχουμε συμπεριλάβει στον οδηγό μας για την avant-garde jazz σκηνή, στην οποία φυσικά και είναι πρωτεργάτης. Ουσιαστικά είναι αυτός που καθόρισε το είδος (και το πήγε ακόμα παραπέρα) και θεωρείται ο πατέρας όχι μόνο της αβανγκάρντ αλλά και της αυτοσχεδιαστικής και ελεύθερης έκφρασης της. Σε αυτό το παρακλάδι άλλωστε αυτός (μέσω δίσκου του) έδωσε και όνομα (free jazz). Μέχρι αυτόν, όλος ο αυτοσχεδιασμός βασιζόταν σε σταθερά αρμονικά μοτίβα. Στη θεωρία που ανέπτυξε τη δεκαετία του 1950, οι αυτοσχεδιαστές με αλλαγές συγχορδίας μπόρεσαν να αυτοσχεδιάσουν εκτενέστερα και άμεσα σε μελωδικά και εκφραστικά στοιχεία. Επειδή τα τονικά κέντρα μιας τέτοιας μουσικής άλλαξαν κατά τη θέληση των αυτοσχεδιαστών, έγινε γνωστή ως «ελεύθερη».

Ο συνθέτης έπαιζε βιολί και τρομπέτα επίσης. Αν κάποιοι χαρακτηρισμοί του ταιριάζουν αυτοί είναι το καινοτόμος, δημιουργικός και πιθανά αμφιλεγόμενος. Ξεκίνησε να παίζει άλτο σαξώφονο από νωρίς. Ένα σκηνικό επίθεσης όμως στο Baton Rouge στη Λουιζιάνα (έσπασε το όργανό του) τον ανάγκασε να αλλάξει και για λίγο καιρό όπλο του έγινε το τενόρο. Αν και στην αρχή έπαιζε κυρίως σε R&B συγκροτήματα, πηγαίνοντας στο Los Angeles η πορεία του ξεκίνησε εντυπωσιακά. Πολλοί βέβαια (τότε) τον θεωρούσαν μεγάλη απάτη γιατί ο τρόπος που έπαιζε και οι συνθέσεις που έφτιαχνε τους ακούγονταν παράταιρες, εκτός ρυθμού και πολύ παράξενες (που να ‘ξέραν!).

Ενώ εργαζόταν ως χειριστής ανελκυστήρων, σπούδασε αρμονία και έπαιζε ένα φθηνό πλαστικό άλτο σαξόφωνο σε σκοτεινά νυχτερινά μαγαζιά… Μετά από λίγο καιρό, έφτασε εντελώς φυσικά στην κορυφή.

Προχωράμε σε ένα γρήγορο πέρασμα σε δίσκους που έφτασαν στην πηγή, αλλά νερό δεν ήπιαν. Στα «στο πάρα τσακ» λοιπόν ο πιο ενδιαφέρον free jazz δίσκος είναι το "Chappaqua Suite". Σε μοντέρνα μεν, αλλά κλασική μουσική αξίζει να αναφέρουμε το "Skies Οf America". Η πιο ενδιαφέρουσα post-bop (με όλες τις πειραματικές και αυτοσχεδιαστικές πινελιές) κυκλοφορία είναι το "Ornette!". Ο πιο σημαντικός fusion (με ψίγματα rock) δίσκος εκτός οδηγού είναι το "Body Meta" του 1978 . Η πλέον πειραγμένη, funk, no wave και φευγάτη έως ψιλοπαράξενη (μέχρι και ιδέες disco έχει) δουλειά είναι το "Of Human Feelings" του 1982 και ο καλύτερος hard bop δίσκος εκτός οδηγού είναι το "Tomorrow Is the Question: The New Music Οf Ornette Coleman". Τέλος σαν κάτι διαφορετικό και δίσκους «όνομα και πράμα» σημειώνουμε εκτός λίστας το "Ornette Οn Tenor" του 1962 και το "The Art Of The Improvisers" του 1970.

Το 2006 κέρδισε το βραβείο Pulitzer με την κυκλοφορία "Sound Grammar" (ήταν και υποψήφιο για Grammy) περισσότερο για τη διαχρονική του προσφορά και επιρροή στην παγκόσμια μουσική, παρά για την αξία αυτής της δουλειάς του.

Όσον αφορά τις συνεργασίες του, θα καταγράψουμε τα "For Τhe Love Οf Ornette" με τους Jamaaladeen Tacuma και Tony Kofi , το "Song X" με τον Pat Metheny και το "Soapsuds, Soapsuds" σε συνεργασία με Charlie Haden. Θα τον ακούσετε στην τρομπέτα στον δίσκο "New Αnd Old Gospel" του Jackie McLean και στο κομμάτι "ΑΟS" σε δίσκο της Yoko Ono. Συμμετέχει (στο σαξόφωνο) και σε κομμάτι του Lou Reed ("Guilty"). Τέλος μην έχοντας κάτι επιπλέον να δώσουν στην τεράστια καριέρα του, μια διαφορετική νότα έχουν τα "Those Human Feelings", "Opening The Caravan Of Dreams", "In All Languages", "Virgin Beauty" και "Tone Dialing" που έγιναν με την Prime Time μπάντα του με την οποία εξερεύνησε τη funk και εξέφρασε την αντίληψή του για την αρμολωδική θεωρία.

Μην ξεχάσετε να διαβάσετε και τους οδηγούς μας στους John Coltrane, Miles Davis, Charles Mingus, Herbie Hancock, Thelonious Monk και Sonny Rollins.

The Essential Ornette Coleman spotify playlist

 

The Shape Οf Jazz Τo Come
(Atlantic, 1959)

Έχει υπάρξει ποτέ τολμηρότερη δήλωση στην ιστορία της μουσικής από τον τίτλο του δίσκου αυτού; Και ταυτόχρονα, υπάρχει κάτι να ειπωθεί για τον δίσκο αυτόν που να μην το λέει ήδη ο τίτλος του; Λίγο πριν την αλλαγή της δεκαετίας ο Ornette Coleman με το κουαρτέτο του δείχνει όντως το δρόμο που θα ακολουθήσει η jazz για τα επόμενα χρόνια δημιουργώντας ένα δομημένο χάος, ρυθμικό αλλά όχι προορισμένο για χορό και με εσκεμμένη απουσία πιάνου ή έστω κιθάρας, κάτι εξαιρετικά τολμηρό για την εποχή. Η κυκλοφορία του δημιούργησε κομφούζιο στους (λευκούς) κριτικούς που έβλεπαν στη μουσική του Coleman μία επανάσταση που δεν μπορούσαν να χωνέψουν, αλλά και σε αρκετούς συναδέλφους του σαξοφωνίστα που δεν μπορούσαν να καταλάβουν αν ο Coleman δεν μπορούσε να παίξει συμβατικά και επέλεξε να κρύψει την ανεπάρκειά του ή αν υπήρξε μία καλλιτεχνική επιλογή. Ένας από αυτούς που κατάλαβαν πάντως ότι ίσχυε το δεύτερο και επηρεάστηκε άμεσα από το δίσκο αυτό με αποτέλεσμα να αλλάξει εντελώς και τη δική του προσέγγιση ήταν ο Coltrane, η καριέρα του οποίου πιθανώς να μην ήταν ίδια χωρίς αυτόν εδώ τον δίσκο.

Science Fiction
(Columbia, 1972)

Είμαστε σε μια δεκαετία που ακούγονται οι Black Sabbath, οι Pink Floyd και οι Rolling Stones. Είμαστε σε μια χρονιά που βγήκαν δισκάρες από Bowie και Drake. Οι Yes, οι Can, οι Genesis και οι Jethro Tull ακόμα κάνουν καλές δουλειές. Οι Hancock, Davis, Mingus, Sun Ra, Pharoah Sanders και Coltrane ακόμα καταθέτουν όμορφες κυκλοφορίες. Κι όμως, παρόλαυτα ο πιο προοδευτικός, φευγάτος και μοντέρνος δίσκος είναι αυτός εδώ. Φωνητικά κομμάτια, αναγνώσεις ποίησης και rock ρυθμοί αναμειγνύονται με τη συνηθισμένη και παράξενη κακοφωνία της free jazz που αυτός καθιέρωσε και πρακτικά όρισε. Εδώ ακούμε κάτι συγκλονιστικό. Αν και προφανώς χαοτικό καταφέρνει να κρατάει και μελωδικό χαρακτήρα. Νομίζω ότι πέρα από τον ακροατή, πρέπει να ήταν και πολύ γενναίοι οι μουσικοί που ακολούθησαν σε αυτό τον Coleman. Πάνω από δέκα χρόνια αποδεικνύει ότι η πορεία του δεν είναι τυχαία, δεν έγινε γιατί δεν ήξερε κάτι, αλλά γιατί έβλεπε πολύ μπροστά. Είναι ένα μεγάλο επικό διαστημικό ταξίδι!

 

Free Jazz
(Atlantic, 1961)

Άλλη μία φορά που στον τίτλο του ο Ornette οριοθετεί το νέο μουσικό είδος. Με δύο λέξεις που διβάζονται είτε ως δήλωση («ελέυθερη jazz») είτε ως προσταγή («ελευθερώστε την jazz»), δίνει όνομα σε μία μουσική φόρμα που στηρίζεται στον αυτοσχεδιασμό και τον ήχο πάνω από τη δομή και τη μελωδία. Η καινοτομία του όμως δε σταματάει εδώ αλλά επεκτείνεται στον τρόπο που ηχογραφήθηκε, με δύο κουαρτέτα (η αφρόκρεμα της free jazz και όχι μόνο) να παίζουν ταυτόχρονα, το ένα ακούγεται στο δεξί και το άλλο στο αριστερό κανάλι. Τα δύο αυτά γκρουπ είναι ταυτόχρονα σε συνεργασία και ανταγωνισμό το ένα με το άλλο, αλληλεπιδρώντας αλλά κρατώντας και την ανεξαρτησία τους. Το περίφημο περιοδικό Downbeat στην εποχή της κυκλοφορίας του έδωσε διπλή κριτική, η μία με πέντε και η άλλη με μηδέν αστέρια, ενδεικτικό του πώς το κοινό ακόμα ήταν διχασμένο μπροστά στις καινοτομίες του Coleman.

Change Of The Century
(Atlantic, 1960)

Αυτό εδώ το αριστούργημα είναι το πιο όμορφο hard bop πόνημα του καλλιτέχνη. Προφανώς και δεν χάνει τις free και avant-garde αρετές του, αλλά ακούγεται πιο προσβάσιμο και βατό σε σχέση με τα πιο ακραία πειραματικά δημιουργήματα του. Είναι πιασάρικο, φρέσκο και συναρπαστικό. Ακούγεται ξεκάθαρο και χωρίς περιορισμούς. Εδώ νιώθεις ότι ξοδεύει λιγότερο χρόνο προσπαθώντας να ακούγεται φευγάτος και υπερβολικά έξυπνος. Για κάποιους, που ίσως δεν αντέχουν τους αυτοσχεδιασμούς και τα ακραία φασαριόζικα του, αυτός ο δίσκος είναι ο καλύτερος του. Μην παρεξηγηθούμε ο δίσκος είναι άγριος, πληθωρικός και ασυγκράτητος και η δουλειά στο σαξόφωνο έχει προσωπικότητα και χρώμα παντού. Ένα θρυλικό κουαρτέτο (Coleman, Cherry, Haden, Higgins) στο απόγειο της αυτοπεποίθησης και του ενθουσιασμού του.

 

This Is Our Music
(Atlantic, 1961)

«Στριμωγμένο» ανάμεσα στο "Change Of The Century" και το "Free Jazz", ίσως να είναι εύκολο να αγνοηθεί ως άλλη μία από τις σπουδαιότερες κυκλοφορίες του Coleman. Πέραν όμως ότι εδραιώνει και πάλι το κουαρτέτο του στο προσκήνιο της jazz πρωτοπορίας, ίσως να δημιουργεί και τον απόλυτο σχηματισμό στη free jazz με την προσθήκη του φοβερού Ed Blackwell στα drums δίπλα στους μεγάλους μόνιμους συνοδοιπόρους του, Don Cherry και Charlie Haden σε τρομπέτα και μπάσο αντίστοιχα. Ο Blackwell είναι (ή έστω γίνεται σταδιακά) σημαντικός για την jazz όχι μόνο σε μουσικό εππίπεδο αλλά και στο πώς αυτό ανάγεται σε πολιτικό όταν με περηφάνια στρέφεται στους αφρικανικούς ρυθμούς για να τονίσει την καταγωγή και τις πολιτιστικές ρίζες των αμερικανών μαύρων. Η σύνθεση αυτή είναι πιθανότατα αυτή που περιλαμβάνει αυτούς που κατά κόρον χαρακτηρίζουμε Coleman-ικούς μουσικούς, παρότι, αν το σκεφτεί κανείς, έχουν παίξει μαζί ως κουαρτέτο μόνο σε αυτόν τον δίσκο.

Something Else! The Music of Ornette Coleman
(Contemporary Records, 1958)

Ο πρώτος δίσκος του ως leader μπορεί να ακούγεται τώρα λιγότερο ριζοσπαστικός σε σχέση με την υπόλοιπη δισκογραφία του αλλά στην πραγματικότητα απέχει και από τις συμβάσεις της εποχής υιοθετώντας ταυτόχρονα δύο διαφορετικές και, αν όχι φαινομενκά αντίθετες, πάντως όχι συχνές την εποχή εκείνη νοοτροπίες. Από τη μία φέρει την έννοια του αυτοσχεδιασμού, της ελευθερίας στο πάιξιμο και την αλληλεπίδραση των μουσικών με απόλυτη κυριαρχία επί της σύνθεσης και από την άλλη την επιστροφή ως βάση για τα προηγούμενα στα blues, έναν ήχο που η jazz είχε βάλει προσωρινά στο περιθώριο ως αναχρονιστικό. Ξεχωρίζει επίσης στη δισκογραφία του λόγω της ύπαρξης πιάνου, όπως είναι γνωστό πλέον κατόπιν επιμονής της εταιρίας του αφού ο ίδιος έιχε στο μυαλό του κάτι διαφορετικό, το οποίο, παρά τον τίτλο του εν λόγω άλμπουμ, μετουσιώθηκε αμέσως μετά.

Dancing Ιn Your Head
(Horizon/A&M Records, 1977)

Είναι απαραίτητο γιατί δείχνει την πιο funk πλευρά του. Είναι ένας εκ των πιο προοδευτικών fusion δίσκων όλων των εποχών. Αν και άργησε να μπει σε αυτό τον χορό, άξιζε και με το παραπάνω. Είναι τουλάχιστον θεαματικό το άκουσμα. Με όσο καλή έννοια μπορεί να λάβει η λέξη, αυτός ο δίσκος είναι εκνευριστικός. Έχει αυτό το αυτοσχεδιαστικό κομμάτι που ενώ δείχνει να μην έχει δομή, κρατάει μελωδίες, αφήνει χώρο για σολαρίσματα και σε αποπροσανατολίζει έντεχνα. Είναι το βινύλιο που πολλές μαμάδες της εποχής θα είχαν σπάσει και πετάξει από το παράθυρο. Αυτό είναι καλό! Οι αντιθέσεις της κιθάρας είναι φανταστικές. Είναι δύσκολο άκουσμα, αλλά πως το καταφέρνει και είναι τόσο ανάλαφρο και δροσερό μάλλον κανείς δεν κατάλαβε ποτέ.

 

Naked Lunch
(Milan Records, 1992)

Έχουμε να κάνουμε με ένα από τα καλύτερα soundtracks όλων των εποχών. Οι δημιουργοί εδώ είναι ο Howard Shore μαζί με τον Ornette Coleman και τη φιλαρμονική του Λονδίνου. Είναι πάρα πολύ σκοτεινό δημιούργημα. Είναι ένας εκπληκτικός δίσκος που δεν ταιριάζει απόλυτα στη δισκογραφία του Ornette, αλλά παρουσιάζει μια διαφορετική οπτική. Φυσικά και θα ακούσεις αυτό που περιμένεις από αυτόν σε πολλά σημεία, αλλά δεμένο με μια πιο κινηματογραφική στάση. Το παίξιμό του είναι σταθερά ελκυστικό. Οι πειραματισμοί περιφέρονται και γοητεύουν. Οι ορχηστρικές στιγμές κλασσικής μουσικής μαυρίζουν το φόντο που το σαξόφωνο προσπαθεί να φωτίσει παθιασμένα. Το αποτέλεσμα είναι κάτι το αξέχαστο. Είναι στιγμές που η μουσική όχι απλά βοηθάει τις εικόνες, αλλά τις δημιουργεί κιόλας.

 

New York Is Now!
(Blue Note Records, 1968)

Δεν είναι ξεχωριστό. Δεν είναι από τις καλύτερες στιγμές του. Αλλά εδώ υπάρχει μιά τραγουδάρα το "BroadWay Blues" που αρκεί για να το αποκτήσεις, έστω και σε τιμή ευκαιρίας. Αν δεν μείνουμε πουθενά αλλού, αξίζει να ακούμε αυτό το κομμάτι και μόνο. Είναι από τα καλύτερα του. Είναι το μόνο εδώ που φέρει την άμεση απλότητα και την αξέχαστη φύση του Coleman. Ο ίδιος παίζει άλτο, βιολί και τρομπέτα, πλάι του ο Dewey Redman βοηθάει στο τενόρο και οι Jimmy Garrison και Elvin Jones στο μπάσο και τύμπανα αντίστοιχα. Αν και ο Redman κάνει εξαιρετική δουλειά, το κομμάτι του ρυθμού δεν παρουσιάζει κάτι αξιοθαύμαστο. Όπως και να το αναλύσουμε ο Ornette κάνει ότι μπορεί, ο ήχος του είναι όμορφος, τα περάσματα του δεν τα λες κακά, αλλά η μπάντα δεν δένει σωστά παντού.

 

At The "Golden Circle" Stockholm (Volume One + Two)
(Blue Note Records, 1966)

Είναι δύο κυκλοφορίες, αλλά αφορούν μια εμφάνιση (δύο ημερών) στη Σουηδία τον Δεκέμβριο του 1965. Είναι οι πρώτοι δίσκοι για την Blue Note Records. Ηχογραφήθηκαν με τους David Izenson στο κόντρα μπάσο και τον Charles Moffatt στα τύμπανα. Αν και τρίο αρκούν για να αποδώσουν εκπληκτικά. Να ακουστούν δεμένοι και να παρουσιάσουν συνθέσεις που προφανώς και είναι αυτοσχεδιαστικές και πειραματικές, αλλά ακούγονται ουσιαστικές και όμορφες. Στον ήχο διακρίνεις μια εξαιρετική αυτοπεποίθηση. Οι μελωδίες στα κομμάτια που έχουν επιλεχθεί είναι δαιδαλώδεις. Η καθαρότητα της ηχογράφησης εντυπωσιακή για την εποχή. Ο ηγέτης εδώ παίζει και βιολί αλλά και τρομπέτα με ένα είδος πρωτόγονης μεγαλοπρέπειας. Αυτά τα album είναι έξυπνα, γεμάτα ταλέντο και έμπνευση και τελικά συναρπαστικά.

A Compilation

Spotify Playlist

1. Lonely Woman (The Shape Of Jazz To Come) 
2. Free Jazz Part 2 (Free Jazz)
3. Invisible (Something Else!)
4. Street Woman (Science Fiction)
5. Ramblin’ (Change Of The Century) 
6. Broadway Blues (New York Is Now)
7. Blues Connotation (This Is Our Music)
8. Snowflakes Αnd Sunshine (At The Golden Circle Stockholm V.2) 
9. Tomorrow Is the Question (Tomorrow Is the Question!) 
10. Sadness (Town Hall)
11. The Artist In America (Skies Of America)
12. T . & T. (Ornette!) 
13. Just For You (The Art Of The Improvisers)
14. First Take (Twins) 
15. Sound Gravitation (The Empty Foxhole) 
16. Word From Bird (Song X)
17. Times Square (Of Human Feelings)