«A Buyer's Guide»: Archie Shepp
Οδηγός δισκογραφίας για τον πλέον φευγάτο σαξοφωνίστα
Η ιστορία του Archie Shepp είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πρόσωπο και την κληρονομιά του John Coltrane, αφού σπάνια τόσο έντονα συμβολικά, αλλά και πρακτικά, έχει χρίσει ως διάδοχο κάποιος σπουδαίος μουσικός έναν νεώτερό του. Τρία χρόνια πριν τον θάνατο του τεράστιου καινοτόμου σαξοφωνίστα, ο Shepp είχε απολαύσει την προστασία του σε βαθμό να τον φέρει στην Impulse! (ως γνωστόν στη δισκογραφική αυτή ο Coltrane είχε παραπάνω λόγο από ό,τι ένας απλός μουσικός), να τον καλέσει στις ηχογραφήσεις του σπουδαιότερου έργου του ("A Love Supreme"), να τον υποστηρίξει στον πρώτο του δίσκο με τέσσερις συνθέσεις του, μέχρι και να βγει μαζί του στη φωτογραφία του εξώφυλλου του ίδιου δίσκου. Η δισκογραφία του Shepp από εκεί και μετά έχει φυσικά καθαρά τη δικιά του προσωπική σφραγίδα όμως είναι δύσκολο να μη διακρίνει κανείς την επιρροή του μεγάλου δασκάλου, κυρίως στο πνεύμα και την προσέγγιση αν όχι στους μουσικούς δρόμους που τελικά πήρε.
Μουσικοί δρόμοι που είναι βέβαια και στο ακέραιο προσαρμοσμένοι στη νέα εποχή και τα νέα μουσικά και κοινωνικά δεδομένα τα οποία βίωνε ο Shepp. Η μαύρη χειραφέτηση, η αναζήτηση των αφρικανικών ριζών αλλά και οπτική της jazz ως ενός μέσου που μπορεί να ενσωματώσει διάφορες μουσικές τάσεις από πολλές ιστορικές, γεωγραφικές και κοινωνικές πηγές είναι κυρίαρχη ειδικά τη δεκαετία του 70 και είναι λίγες οι δισκογραφίες όπου αυτό αποτυπώνεται τόσο έντονα όσο σε αυτή του Archie Shepp. Μεγάλη τόσο σε μέγεθος όσο και σε ποιότητα, ίσως μόνο το γεγονός ότι ξέφυγε από τα όρια που οι λευκοί κριτικοί της jazz έθεταν και περιόριζαν τους μαύρους δημιουργούς να δικαιολογεί το γιατί δεν έχει καθιερώσει τον Shepp ως ακόμα μεγαλύτερο όνομα από αυτό που είναι.
Μπορείτε να διαβάσετε και τους οδηγούς μας στους John Coltrane, Miles Davis, Charles Mingus, Herbie Hancock, Thelonious Monk, Sonny Rollins, Ornette Coleman και Art Blakey.
Fire Music
(Impulse!, 1965)
Μουσική της φωτιάς και άντε τώρα εσύ να διαφωνήσεις. Ένας εκπληκτικός δίσκος σε κάθε επίπεδο που παίζει με το μυαλό σου αφού γίνεται μελωδικός και χαοτικός εναλλάξ και κατά το δοκούν. Τρία πνευστά (σαξόφωνο, τρομπέτα, τρομπόνι) δημιουργούν μία ηθελημένη ηχητική σύγχυση που άξαφνα συντονίζεται σε καθαρές μελωδικές (τολμώ να πω και blues) στιγμές για να χαθεί και πάλι αμέσως. Σαν νυχτοπεταλούδες που μαζεύονται πάνω από τις φλόγες. Φλόγες που τροφοδοτούν η ξερή ρυθμική βάση μπάσου και ντραμς. Μία σύνθεση είναι αφιερωμένη στον Malcolm X κάνοντας ξεκάθαρες τις πολιτικές προθέσεις του δημιουργού της και μία άλλη στην επίσης πολιτική (όπως όλες του) ταινία του Bunuel , "Los Olvidados". Και μέσα σε όλα μία εκτέλεση του "The Girl From Ipanema" που στα χέρια του Shepp παίρνει πολύ διαφορετική διάσταση από ένα χαρούμενο pop τραγούδι.
Mama Too Tight
(Impulse!, 1967)
Ο Shepp εδώ έχει πετύχει συνθετικά. Αυτά τα ελεύθερα φυσήματα, οι άγριες και θυμωμένες εκρήξεις και οι ,ας τις πούμε, κραυγές εξισορροπούνται με την κομψότητα και την αυτοσυγκράτηση της hard bop της προηγουμένης δεκαετίας. Ένας τρελαμένος αυτοσχεδιασμός σε έναν από τους καλύτερους free jazz δίσκους όλων των εποχών. Αυτός είναι ο Shepp στον πιο απίθανο κόσμο του. Σαξόφωνο, τρομπέτα, τούμπα, τρομπόνι, κλαρινέτο. Free jazz δηλαδή με όργανα ορχήστρας. Πρακτικά χρησιμοποίησε τις ιδέες του για να δημιουργήσει μια τέχνη που συνυπάρχει με τον αγώνα ενός λαού, μια τέχνη των αιώνων. Αν και λιγότερο αφηρημένος από άλλους avant-garde καλλιτέχνες, το αριστούργημά αυτό είναι το αποκορύφωμα ενός συλλογικού πνεύματος. Μιας μικρής μεγάλης μπάντας πλάι σε ένα ξέφρενο σαξόφωνο. Απίστευτες στιγμές που η ευελιξία είναι προσδιορισμός και η μαγεία τίτλος!
The Magic Of Ju-Ju
(Impulse!, 1968)
Ναι παραμένει ελεύθερος και πειραματικός, αλλά εδώ είναι περισσότερο παραδοσιακός και πνευματικός ο ήχος του. Αν απλά συνδέσουμε τον ήχο αυτού του δίσκου με μια ταυτόχρονη μουσική ζεύξη των Sun Ra και John Coltrane δεν θα έχουμε πέσει και πολύ έξω. Έχει μια αφροκεντρική προσέγγιση σε ρυθμούς και τύμπανα. Και τί τύμπανα, έτσι; Δυο ντράμερ και πολύ ξέφρενος κατακλυσμός κρουστών. Αυτός ο καλλιτέχνης καταφέρνει να παρουσιάζει μια free jazz που ακόμη και οι ακροατές που γενικά αποστρέφονται το είδος, εδώ μπορούν να σταθούν, να αντέξουν, να απολαύσουν και να αγαπήσουν. Αυτός ο δίσκος για πολλούς είναι η κορυφαία του στιγμή, για άλλους κάτι απαραίτητο και για όλους κάτι μοναδικό. Ενθουσιασμός, νιάτα, όρεξη και καινοτομία. Ουσιαστικά είναι ένα κλασικό δημιούργημα πλέον της πρώιμης free/spiritual jazz και ένα δείγμα μουσικής που πρέπει να ακούσετε οπωσδήποτε αν σας αρέσουν αυτά τα στιλ.
Attica Blues
(Impulse!, 1972)
Μουσική ενάντια σε κάθε ταμπέλα. Ενάντια σε κάθε ανάγκη να βάλουμε σε κουτάκια καλλιτέχνες και δίσκους, ένα πανμουσικό αριστούργημα μαύρης τέχνης εμπνευσμένο από την εξέγερση του 1971 στη φυλακή Attica. Κατά κύριο λόγο περιλαμβάνει τραγούδια με φωνητικά και ξεκινά με την ομώνυμη σύνθεση, ένα funk επικού groove και συνεχίζει με ελαφριά big band, free, blues, post bop ακόμα και κινηματογραφική jazz, σε έναν δίσκο απίστευτων ξεχωριστών στιγμών που όμως απογειώνονται όταν εκλαμβάνονται ως σύνολο και όταν κατανοηθεί βαθιά ο ρόλος της αλληλουχίας τους σε ένα concept που δεν εξηγείται, μόνο ακούγεται. Ο ρόλος του Shepp στο δίσκο είναι περισσότερο συνθετικός, ενορχηστρωτικός, συντονιστικός αν θέλετε, αφού αφήνει πολύ χώρο σε όλους τους αναρίθμητους συμμετέχοντες να εκφραστούν χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει ότι δεν ακούγεται και εδώ η εξέλιξή του ως σαξοφωνίστας.
Four For Trane
(Impulse!, 1964)
Ο πρώτος δίσκος του Shepp ως leader και ο πρώτος για την Impulse! φέρει την έγκριση του Coltrane ο οποίος βρέθηκε στο στούντιο για να ακούσει τις εκτελέσεις του Shepp στις δικές του συνθέσεις (τρεις από το "Giant Steps" και μία από το "Plays The Blues"). Ο τρόπος που ο Shepp τράβηξε τις συνθέσεις του Coltrane στα avant garde όριά τους, που εμφύσησε επιπλέον ένταση και κοφτερό χαρακτήρα, ήταν αρκετός για να εντυπωσιάσει τη δισκογραφική και του εξασφαλίσει μία μακράς διάρκειας συνεργασία. Θα ήταν λάθος να μειωθεί η αξία του δίσκου λόγω της συσχέτισης με τη μουσική του Coltrane. Μπορεί εδω να μη διακρίνεται συνθετικά ο Shepp (παρότι η μία δικιά του σύνθεση, το "Rufus", δεν κοκκινίζει μπροστά στις υπόλοιπες) είναι όμως ενδεικτικό τόσο του αγριεμένου παιξίματος του, όσο και του πόσο καλά είχε ενσωματώσει και πρέσβευε αυτό που ήταν η avant garde jazz. Είναι η ουσιαστική αφετηρία για την πορεία του Shepp και μόνο αν κατανοήσει κάποιος πόσο καλά είχε αφομοιώσει αυτή τη μουσική θα καταλάβει και πώς προχώρησε στη συνέχεια.
Blasé
(BYG Records, 1969)
Ηχογραφημένο στην Ευρώπη. Σε παραγωγή του Γιάννη Γεωργακαράκου. Τα φωνητικά της Jeanne Lee είναι τέλεια και οι στίχοι υπέροχοι. Η ανθρωπιά που αποπνέει και ο πεζός χαρακτήρας που προσθέτει στα τραγούδια είναι πολύ ιδιαίτερος. Αυτό το ποιητικό παιχνίδι ακούγεται στις μέρες μας και το θεωρούμε μοντέρνο και καινοτόμο. Άρα τότε τι ήταν; Για σκεφτείτε;! Το παίξιμο του Shepp είναι πολύ λυρικό, αντανακλώντας κάτι εσωτερικό και μεγαλεπήβολο. Ο ήχος κρύβει κάτι από blues. Μπορεί να τον πεις και ψυχεδελικό σε σημεία. Αλλά ταυτόχρονα είναι πάρα πολύ φευγάτος και αρκετά προχωρημένος. Η μετοίκηση στο Παρίσι έδωσε κι άλλα στοιχεία στις ιδέες του και στις δημιουργίες του λοιπόν. Ακόμα και στο παίξιμό του αυτό καθεαυτό. Χωρίς να είναι ο καλύτερος δίσκος του, μπορεί να έχει τα περισσότερα ανατριχιαστικά σημεία από κάθε άλλο. Είναι ένα μεταμοντέρνο για την εποχή διαμάντι που πραγματικά ήταν ιδιαίτερα μπροστά για την εποχή του.
The Cry Of My People
(Impulse!, 1972)
Είναι σαφές ότι ο Shepp δεν έβλεπε όρια στη μουσική δημιουργία όταν έπρεπε να αποδώσει το καλλιτεχνικό όραμα που είχε στο μυαλό του και ταυτόχρονα σιχαινόταν το να γίνεται σνόμπ ή εστέτ. Δε δίστασε να βάλει στίχους όπου θεωρούσε ότι αυτό εξυπηρετούσε το σκοπό του, δε δίστασε να χρησιμοποιήσει σχήματα της jazz που τότε θεωρούνταν ξεπερασμένα (όπως η ενορχήστρωση των εγχόρδων), δε δίστασε να χρησιμοποιήσει τα χορωδιακά gospel ή latin και αφρικανικούς ρυθμούς για να φτιάξει μουσική που ήταν εν τέλει λαϊκή. Τι πιο φυσικό σε έναν δίσκο που λεγόταν "The Cry Of My People" και για ακόμα μία φορά τον βρίσκει να τον απασχολούν, υπό μία θρησκευτική επίφαση, οι δυστυχίες του μαύρου πληθυσμού της Αμερικής. Δεν είναι υπερβολή ότι μόνο ο Shepp θα μπορούσε να δημιουργήσει τέτοιο δίσκο.
The Way Ahead
(Impulse!, 1968)
Το άλμπουμ περιέχει τέσσερα κομμάτια (ένα του Duke Ellington) ηχογραφημένα από τον Shepp (το "Fiesta" δικό του), τον τρομπετίστα Jimmy Owens, τον τρομπονίστα Grachan Moncur III (έγραψε το "Frankestein"), τον πιανίστα Walter Davis Jr. (δημιουργός του "Damn If I Know"), τον μπασίστα Ron Carter και τους ντράμερ Roy Haynes και Beaver Harris. Στα δύο επιπλέον κομμάτια που μπήκαν στην CD έκδοση αργότερα τα οποία κυκλοφόρησαν αρχικά στον δίσκο "Kwanza" αν και είχαν γραφτεί την ίδια εποχή με τα πρώτα, παίζουν και ο βαρύτονος σαξοφωνίστας Charles Davis, ο πιανίστας Dave Burrell και ο μπασίστας Walter Booker. Το πως συνδυάζεται εδώ η παράδοση της jazz με την δική τους avant-garde ματιά είναι αδιαμφισβήτητα υπέροχο και αξιόλογο. Βαθιά blues, σκληρό gospel και άφθονη swing. Ο δίσκος γκρεμίζει τα όρια μεταξύ post-bop και avant-garde. Η ικανότητα του Shepp να οδηγεί επιδέξια ένα σύνολο ασυγκράτητων συνοδοιπόρων του μέσα στο χάος, ενώ ο ίδιος ακούγεται εξίσου ασυγκράτητος, κάνει τον δίσκο αυτόν ξεχωριστό και προκαλεί δέος.
There's A Trumpet In My Soul
(Freedom Records, 1975)
Είναι η πιο seventies κυκλοφορία του. Και αυτό δεν το έλεγαν πάντα για καλό τότε στο χώρο. Χαριτωμένες στιγμές σε δύο σουίτες με bossa άρωμα, χωρίς ιδιαίτερες εκπλήξεις. Το πρώτο μέρος ακούγεται άνετα και από ακροατές που δεν είναι συνηθισμένοι να ακούν free jazz ή τα γνωστά του avant-garde. Τα φωνητικά είναι μυστηριώδη και όμορφα, και το πνευστό δραματικό. Κάπου εκεί σκάει κι ένα βραζιλιάνικο καρναβάλι. Η πορεία όμως γίνεται λίγο πιο παχύρρευστη προς το τέλος και η δεύτερη πλευρά συνοδεύεται από ένα πιο σφιχτό, καλλιτεχνικό στυλ. Ο Archie παίζει πολύ συναισθηματικά. Είναι σαν να φωνάζει, αλλά όχι να ουρλιάζει. Ένα ποίημα φτιάχνει μια λάμψη. Φωτεινό και δραστήριο σημείο. Η αντίθετη κίνηση από την απλούστερη σε πιο σύνθετη μουσική κάνει έστω ενδιαφέρουσα την ακρόαση.
Attica Blues Big Band Live At The Palais Des Glaces
(Blue Marge, 1979)
Είμαστε στα 1979 και μετά από 7 χρόνια ο Shepp επανέρχεται και εμπλουτίζει το δίσκο με τον οποίο προσπάθησε για πρώτη φορά να προσεγγίσει, αν όχι να επανακαθορίσει, την big band jazz. Αυτή τη φορά όμως με μία live ηχογράφηση στη Γαλλία που κοιτάει προς τα πίσω αλλά δεν ξεχνά και σε ποια χρονιά ηχογραφείται όπως αποδεικνύουν το ηλεκτρικό μπάσο και τα synthesizer που διακριτικά κάνουν την εμφάνισή τους. Και πάλι εδώ αποδεικνύεται, ίσως μάλιστα ακόμα πιο σαφώς από κάθε άλλη φορά, ότι η πρωτοπορία του Shepp στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 70 δεν είχε τόσο να κάνει με τις καινοτομίες του στο παίξιμο του σαξόφωνου, ούτε στα νέα όρια που έθεσε στην jazz εξερευνώντας ήχους που ποτέ ξανά δεν είχαν παιχτεί. Η μεγάλη του συνεισφορά υπήρξε ο ολιστικός τρόπος που προσέγγισε την jazz και την μαύρη μουσική γενικότερα και το πώς την έθεσε στην υπηρεσία του κοινωνικού και πολιτικού μηνύματος που ήθελε να εκφράσει. Και φυσικά η υπέροχη μουσική, χωρίς ταμπέλες, που άφησε πίσω του.
A Compilation
The essential Spotify Archie playlist
1. Hambone (Fire Music)
2. Mama Too Tight (Mama Too Tight)
3. Attica Blues (Attica Blues)
4. The Magic of Ju-Ju (The Magic of Ju-Ju)
5. Cousin Mary (Four For Trane)
6. Blase (Blase)
7. A Prayer (The Cry Of My People)
8. Frankestein (The Way Ahead)
9. Yasmina (Yasmina, a Black Woman)
10. Soul Song (Soul Song)
11. Things Have Got to Change (Things Have Got to Change)
12. Back Back (Kwanza)
13. Song for Mozambique (A Sea of Faces)
14. Easy Living (Left Alone Revisited)
15. Consequences (New York Contemporary Five)
