«A Beginner's Guide»: To prog rock στο Ανατολικό μπλοκ
Ένας μουσικός χάρτης πίσω από το «σιδηρούν παραπέτασμα»
To progressive rock ή art rock αν θέλετε ή prog όπως έχουμε μάθει να το λέμε πλέον, υπήρξε ένα κίνημα σαφέστατα συνυφασμένο με τη Μεγάλη Βρετανία όπου εκεί γεννήθηκε και εξελίχθηκε. Ελάχιστες άλλες χώρες κατάφεραν να έχουν δική τους σκηνή με την έννοια του ομοιογενούς ύφους και του πλήθους των συγκροτημάτων σε εκείνα τα πρώτα χρόνια όπου το prog rock ήταν η μουσική του «τώρα». Και όταν λέμε ελάχιστες ίσως και να εννοούμε τις εξής δύο, τη Γερμανία και την Ιταλία, αφού οποιαδήποτε άλλη χώρα είτε δεν είχε ποτέ αρκετά συγκροτήματα ή μεγάλη απήχηση ή τα μουσικά χαρακτηριστικά, ώστε να πούμε ότι το progressive rock αποτέλεσε σημαντική σκηνή. Η Αμερική δεν το «κατάλαβε» ποτέ αρκετά το είδος αυτό και ήταν εξάλλου πολύ απασχολημένη με το παρεμφερές αλλά ξεχωριστό είδος του fusion. Φυσικά όλα τα παραπάνω άλλαξαν με τα χρόνια, όσο η μουσική διεθνοποιήθηκε, οι συλλέκτες ανακάλυπταν αγνοημένα στην εποχή τους συγκροτήματα, αλλά και ο ρόλος, η επιρροή του progressive rock στο μουσικό γίγνεσθαι έφθινε με συγκεκριμένες, γνωστές, αναλαμπές.
Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν υπήρχαν αξιόλογοι καλλιτέχνες στην περιφέρεια της Ευρώπης. Πλέον οι μυημένοι στο είδος μπορούν εύκολα να αναφέρουν αξιόλογα συγκροτήματα από διάφορες χώρες της Γηραιάς Ηπείρου όπως η Ελβετία, η Σουηδία, η Ισπανία και φυσικά και η Ελλάδα. Για κάποιο λόγο όμως, που θα επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε ακολούθως, το prog rock πέρα από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, όπως θα έλεγαν κοροϊδευτικά οι τότε Δυτικοί, πέρα από το Ανατολικό Μπλοκ, όπως προτιμάμε να λέμε εμείς, παραμένει εν πολλοίς άγνωστο.
Φυσικά αυτό δεν είναι άσχετο με τις πολιτικές συγκυρίες. Από τη μία υπάρχει μία διάσπαρτη εντύπωση ότι οι χώρες του Ανατολικού Μπλοκ είχαν μείνει πολύ πίσω σε επίπεδο κουλτούρας και πολιτισμού. Ειρωνικό και αφελές σε μεγάλο βαθμό, για χώρες με τόσο έντονη μουσική παιδεία κυρίως στην κλασική μουσική αλλά ιδιαιτέρως και στην jazz. Από την άλλη, ήταν φυσικά πολύ δύσκολο να βρεθούν δίσκοι που δημιουργήθηκαν σε αυτές τις χώρες, στη Δυτική Ευρώπη (πόσο μάλλον στην Αμερική) ή στα συγκροτήματα αυτά να περιοδεύσουν ώστε να γίνουν πιο γνωστά. Τώρα πλέον, που η ελεύθερη πρόσβαση στη μουσική μέσω διαδικτύου έχει έρθει να αναιρέσει το δεύτερο πρόβλημα, ήρθε η ώρα να προσπαθήσουμε να καταρρίψουμε και το πρώτο. Βέβαια, για να είμαστε και ειλικρινείς, πολλά συγκροτήματα (όχι όλα όμως!) αναγκάστηκαν υπό την εμπορική αδιαφορία που συνάντησαν στις προσπάθειές τους αυτές σύντομα να αλλάξουν κατεύθυνση προς πιο pop συνθέσεις (σας θυμίζει κάτι εγχώριο αυτό;). Οπότε η επιλογή για περαιτέρω ενασχόληση με τα ονόματα της λίστας θα πρέπει να γίνεται με προσοχή.
Όπως πάντα, κάποιες σημειώσεις για την κατανόηση της παρακάτω λίστας είναι απαραίτητες. Αρχικά μιλάμε για Ανατολικό Μπλοκ, κατά συνέπεια η αναφορά θα είναι σε δίσκους που κυκλοφόρησαν μέχρι το 1989 όταν και η πτώση του Τείχους του Βερολίνου σημαίνει και την αρχή της διάλυσής του. Εν συνεχεία έγινε προσπάθεια να καλυφθούν όσο δυνατόν περισσότερες χώρες (όπου χώρες βέβαια με τα τότε ευρωπαϊκά σύνορα), χωρίς όμως να συμπεριλάβουμε δίσκους κατώτερης ποιότητας. Τέλος, παρότι αρκετά από τα συγκροτήματα που αναφέρονται ακολούθως έχουν μεγάλη δισκογραφική παρουσία, επιλέχθηκαν οι καλύτεροί τους δίσκοι, πάντα με κάποια υποκειμενικότητα από τον γράφοντα.
Και μία τελευταία σημείωση. Έχει μεγάλη αξία και τρομερό ενδιαφέρον το πώς γεννήθηκε και αναπτύχθηκε η επίδραση της δυτικής μουσικής κουλτούρας και ειδικότερα του progressive rock με όλες τις εκφάνσεις του στις χώρες αυτές. Από τις λιγοστές (αλλά υπαρκτές) συναυλίες αγγλικών συγκροτημάτων έως την εισαγωγή δίσκων και από το πώς τα υποδέχτηκαν οι Αρχές, η νεολαία, οι μουσικοκριτικοί έως την ψηλάφηση των ελευθεριών (ή μη) που είχαν οι μουσικοί πάνω στο έργο του, τα πράγματα άλλοτε φαίνεται να είναι και άλλοτε να μην είναι, όπως τα φαντάζεται κάποιος που δεν τα έχει ζήσει. Δυστυχώς αυτό το έργο απαιτεί πολύ μεγαλύτερο χώρο και χρόνο για να αναπτυχθεί καθώς δεν υπάρχει ομοιογένεια ούτε χρονική ούτε χωρική στα όρια που θέσαμε για το αφιέρωμα αυτό. Συνεπώς ο σκοπός του κειμένου θα παραμείνει (τουλάχιστον για την ώρα) καθαρά μουσικός.
Ανατολική Γερμανία
Stern Combo Meissen - Stern Combo Meissen (1977)
Ντεμπούτο και μάλιστα ζωντανά ηχογραφημένο από ένα συγκρότημα που παρότι εμπίπτει στον γενικότερο symphonic rock ήχο έχει πολλά space στοιχεία σε αυτήν την κυκλοφορία. Διπλά πλήκτρα και απουσία κιθάρας, αλλά πολύ groove από μπάσο και κρουστά, είναι η ουσία της μουσικής τους. Παρόλα αυτά οι μελωδίες, ειδικά στα φωνητικά, είναι έντονες. Δε λείπουν και κάποιες συγκρίσεις με τους Emerson, Lake & Palmer, κυρίως λόγω του ήχου των πλήκτρων, παρά για τη συνολική αισθητική της μουσικής. Για ντεμπούτο λίγο καθυστερημένο, το 1977 ήταν η εποχή που το prog άρχισε να πεθαίνει, αλλά παρόλα αυτά ο ήχος είναι αρκετά σύγχρονος για την εποχή του, αλλά ακόμα και για σήμερα δεν ακούγεται παρωχημένος.
Γιουγκοσλαβία
Πόσο πιο μέσα στα πράγματα αλήθεια θα μπορούσαν να είναι οι Time το 1972; To heavy prog τους προδίδει την καταγωγή του μόνο από τη γλώσσα τους. Κατά τα άλλα θα μπορούσε άνετα να έχει προκύψει την ίδια χρονιά από κάποια αγγλική πόλη. Συνδυάζει υπέροχα hard rock riff και φράσεις με τζαζίστικα σόλο και ρυθμούς. Το έντονο hammond μπορεί να απευθύνεται ταυτόχρονα σε φίλους των Uriah Heep και του Brian Auger, η κιθάρα σε αυτούς των Deep Purple, ακόμα και φλάουτο έχει, για κάτι από Jethro Tull. Πρόκειται πιθανότατα για ένα από τα καλύτερα άλμπουμ που θα βρείτε σε αυτό το άρθρο και μεγάλο κρίμα που o τόπος γέννησής του αποτέλεσε εμπόδιο να γίνει ευρύτερα γνωστό.
Kornelyans (Korni Grupa) - Not An Ordinary Life (1974)
Υπήρξε η μοναδική αγγλόφωνη κυκλοφορία τους με σκοπό να καταφέρουν να ακουστούν περισσότερο στην Ευρώπη. Άλλαξαν ακόμα και το όνομά τους αφού στη χώρα τους κυκλοφορούσαν ως Korni Grupa. Η προσπάθειά τους να γίνουν γνωστοί τους είχε φέρει μέχρι και τη Eurovision όπου συμμετείχαν με μία σύνθεση που εδώ, αλλαγμένη, εμφανίζεται ως "Generation 42". Την ίδια εποχή δηλαδή που η Μαρινέλλα τραγουδούσε για λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και το αγόρι της, οι Γιουγκοσλάβοι έστελναν ένα τραγούδι για τα παιδιά που γεννήθηκαν μέσα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τόσο… "υπανάπτυκτοι". Σε κάθε περίπτωση η μουσική εδώ, δεν έχει καμμία σχέση με την pop της Eurovision. Υπάρχει κάτι το θεατρικό ορισμένες στιγμές αλλά κυρίως έχει αρκετό ιταλικό prog μέσα του, είτε λόγω γειτονικής επιρροής, είτε επειδή σε εκεί στούντιο το ηχογράφησαν. Παρά το ενδιαφέρον της Island να το προωθήσει στον αγγλόφωνο κόσμο, δε σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία και η συνέχεια ήταν αυστηρά σλαβόφωνη.
Igra Staklenih Perli - Igra Staklenih Perli (1979)
Με κάποιο παράδοξο τρόπο, οι Igra Staklenih Perli ίσως είναι από τους πιο γνωστοούς στο ελληνικό κοινό από τους καλλιτέχνες του άρθρου. Ή τουλάχιστον ήταν κάποτε. Εντελώς εκτός εποχής όταν κυκλοφόρησε το ντεμπούτο τους αυτό, αλλά τι μουσική! Prog με την ψυχεδελική/διαστημική έννοιά του, κάτι σαν πρώιμοι Pink Floyd ή Γερμανοί της kosmische musik, χωρίς πολλούς πειραματισμούς (αν και με αρκετά εφέ) αλλά μεστό από ιδέες και παιξίματα, χωρίς να κουράζει λεπτό και με ισότιμους μουσικούς να μοιράζουν εξίσου το χώρο. Αδιανόητα όμορφο ταξίδι ήχων, με περιορισμένα φωνητικά που κι αυτά όπου υπάρχουν είναι απόλυτα ενταγμένα στο διαστημικό groove (λέγε με και Hawkwind). Κατά το κοινώς λεγόμενο, δισκάρα.
Ουγγαρία
Syrius - Devil's Masquerade (1972)
Άλλο ένα συγκρότημα που ήταν συγχρονισμένο με την εποχή του όταν κυκλοφόρησε το δίσκο αυτό. Ίσως μάλιστα η πιο πειστική αγγλική φωνή από όσες βρίσκονται στο άρθρο αυτό και μάλιστα με blues/soul χροιά που δίνει διαφορετικό χαρακτήρα στο δίσκο. Εξάλλου το jazz στοιχείο είναι πολύ έντονο με τα πνευστά να βρίσκονται στο προσκήνιο. Φανταστείτε κάτι σαν τους Tonton Macoute ή τους Demon Fuzz δηλαδή (που είχαν κυκλοφορήσει τους θρυλικούς δίσκους τους μόλις λίγα χρόνια πριν), αλλά και λίγο Chicago. Το ντεμπούτο τους αυτό ηχογραφήθηκε στην Αυστραλία και δυστυχώς η επιστροφή τους στην Ουγγαρία δεν είχε ανάλογη ποιοτική συνέχεια.
Omega - 200 Years After The Last War (1974)
Συγκρότημα με μεγάλη δισκογραφία τόσο σε αριθμό (εκτείνεται σχεδόν μέχρι το σήμερα) όσο και σε ποιότητα. Δεν είναι δύσκολο να βρείτε κάποια από τα βινύλιά τους σε οποιαδήποτε βόλτα σας σε δισκάδικα της Ελλάδας αφού κατάφεραν να κάνουν ένα σημαντικό crossover και είναι μάλλον το πιο εμπορικά επιτυχημένο prog συγκρότημα, όχι μόνο της Ουγγαρίας αλλά του Ανατολικού Μπλοκ συνολικά. Έγιναν ακόμα πιο γνωστοί όταν οι Scorpions διασκεύασαν το δικό τους "Gyöngyhajú Lány" ως "White Dove". Πέρασαν μάλιστα πολλές φάσεις που περνούσαν και πολλά δυτικά συγκροτήματα της εποχής. Από 60s pop σε ψυχεδέλεια και από prog σε hard rock. Παρότι το "Time Robber" είναι πιο δημοφιλές (ακούγονται σαν Eloy) ο συγκεκριμένος δίσκος που ακόμα διατηρεί λίγο από τον ψυχεδελικό χαρακτήρα τους προκρίνεται ως καλύτερος και γεμάτος προσωπικότητα. Για του φίλους του πρώιμου prog.
Solaris - Marsbeli Kronikak (1984)
Άλμα στο χρόνο και, αν και δεν μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε σε neo-prog περιοχές, το γεγονός ότι έχουμε μπει στα 80s φαίνεται στον ήχο αλλά και την παραγωγή. Σε κάθε περίπτωση όμως μιλάμε για καθαρό συμφωνικό prog κάτι που μάλλον αποτελεί εξαίρεση στην περιοχή. Εδώ έχουμε όλα τα κλισέ που κάποιοι αγαπάνε και κάποιοι αγαπάνε να μισούν στο είδος. Υψηλή τεχνική δεξιότητα, ιδιαίτεροι ρυθμοί και γρήγορες εναλλαγές, μελωδικά και πομπώδη περάσματα, μέχρι και concept δίσκο! Οι στιγμές που κιθάρα και πλήκτρα θυμίζουν τη μέση περίοδο των Camel είναι πάντως οι καλύτερες. Οι φίλοι αυτού του υποείδους σίγουρα θα πρέπει να ξεκινήσουν από εδώ την περιπλάνησή τους σε αυτή τη μεριά της Ευρώπης.
Πολωνία
Skaldowie - Krywan, Krywan (1972)
Ξεκίνησαν με βρετανικές 60s pop αναφορές και τρίλεπτα τραγούδια μέχρι να βρουν τη φωνή τους και να απλώσουν τα φτερά τους (και τις συνθέσεις τους). To 18λεπτο "Krywaniu , Krywaniu" ξεχωρίζει σαφώς αλλά και τα μικρότερα τραγούδια προλαβαίνουν να πουν αρκετά, αφού όλα φαίνεται να ακολουθούν ένα κοινό στυλ μιας βασικής μελωδίας και μία γκρούβας από πίσω που δίνει πολύ χώρο για solo (πλήκτρων, κιθάρας αλλά και πνευστών). Πολλά σημεία τους φέρνουν στο μυαλό όχι μόνο στυλ αλλά και φράσεις που κάπου αλλού τις έχουμε ακούσει (π.χ. αναφορά στο "Pictures At An Exhibition" των ELP/Mussorgsky). Παρόλα αυτά για τη χρονιά που βγήκε ο δίσκος οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι είναι εντελώς μέσα στο πνεύμα της εποχής και δικαιούνται να συγκαταλέγονται στους πρωτοπόρους.
Niemen - Vol 1 & 2 (aka Marionetki) (1973)
Μεγάλη μορφή της πολωνικής σκηνής ο Czeslaw Niemen (πλήκτρα, φωνή) και δε φοβήθηκε να πειραματιστεί με διάφορες εκφάνσεις της μουσικής. Οι δύο αυτοί δίσκοι που κυκλοφόρησαν την ίδια χρονιά αλλά σε ξεχωριστές εκδόσεις αποτελούν στην πραγματικότητα ένα ενιαίο και ιδιαίτερα φιλόδοξο έργο. Αγγίζει avant garde επίπεδα αλλά παραμένει απόλυτα ενδιαφέρον και αρκετά προσβάσιμο στους περισσότερους που είναι διατεθειμένοι να βγουν λίγο έξω από το mainstream prog rock. Συνοδευτικό συγκρότημα σε αυτή την κυκλοφορία οι τεράστιοι S.B.B για τους οποίους θα μιλήσουμε λίγο παρακάτω. Εναλλακτικά αυτής της κυκλοφορίας του Niemen προτείνεται το "Enigmatic" του 1970. Η δισκογραφία του πάντως έχει πολύ βάθος για ψάξιμο.
Τεράστιο συγκρότημα, ενεργό μέχρι σήμερα και μάλιστα χωρίς ποτέ να «χάσει το δρόμο του». Δεν υπάρχει κριτήριο με το οποίο να μην μπορεί να διεκδικήσει μία θέση στα κορυφαία συγκροτήματα του prog rock πέραν φυσικά της περιορισμένης αναγνωρισιμότητάς τους λόγω της καταγωγής τους. Αυτή εδώ είναι η έβδομη κυκλοφορία τους αν και φυσικά είχαν, όπως είπαμε, και αρκετούς δίσκους όπου υποστήριζαν άλλους μουσικούς. Αποτελούμενο αρχικά από δύο μόλις τραγούδια, ένα σε κάθε πλευρά, σε επόμενες επανεκδόσεις συμπεριλήφθηκαν bonus τραγούδια που υπερδιπλασιάζουν την ποσότητα της μουσικής προς τέρψιν όλων των φίλων τους. Η μουσική είναι αρκετά προχωρημένη πατώντας μεν στη Βρετανική σκηνή και την jazz αλλά και με πιο πειραματικά/μη εμπορικά στοιχεία. Είναι γνήσιοι πρωτοπόροι της μουσικής, ανήσυχοι και προοδευτικοί. Ο δε καταπληκτικός κιθαρίστας τους είναι ο ελληνικής καταγωγής Αποστόλης Άνθιμος. Αν υπάρχει ένα συγκρότημα του αφιερώματος αυτού, στη δισκογραφία του οποίου μπορείτε να βυθιστείτε άφοβα, είναι αυτό.
Ρουμανία
Απρόσμενα βαρύ (σε σημεία) prog για την εποχή του και την καταγωγή του, με κάποια παραδοσιακά στοιχεία σε θεματολογία κυρίως αλλά και μουσική. Οι πολλοί στίχοι και η ηγεμονία της φωνής επί της μουσικής ίσως δεν είναι για όλους (ελλείψει και αγγλικού στίχου) αλλά μόλις αφεθεί ο ακροατής να παρασυρθεί από τις φωνητικές μελωδίες και εκτιμήσει την τεχνική δεινότητα όλων των μουσικών παραμένει ένα εντυπωσιακό έργο ικανό να θέλξει και ακροατές που προέρχονται κατά βάση από την ψυχεδέλεια. Είναι δύσκολα ταξινομήσιμο αλλά ταυτόχρονα μοιάζει και ό,τι πιο κοντινό μπορώ να φανταστώ σε prog που θα μπορούσε να είχε δημιουργηθεί στην Ελλάδα.
Οι Sfinx παίζουν ένα μελωδικό prog με έντονα synthesizer και ωραίες πολύπλοκες φωνητικές μελωδίες. Δε θα ήταν υπερβολή να τους βλέπαμε ως μία διασταύρωση των Yes του δεύτερου μισού των 70s, των Genesis αλλά και της ιταλικής prog σκηνής (αμφότερα ιταλικά και ρουμάνικα είναι λατινογενείς γλώσσες κι αυτό εντείνει την ομοιότητα). Παρ' ότι δε διατηρεί καθ' όλη τη διάρκειά του την ίδια ποιότητα, έχει πολλές ενδιαφέρουσες στιγμές και μία πομπώδη αυτοπεποίθηση που συχνά συναρπάζει αλλά ταυτόχρονα κάνει τη συγκεκριμένη δουλειά μάλλον προορισμένη για τους φανατικούς φίλους του prog σε κάθε έκφανσή του.
Σοβιετική Ένωση
Ομολογουμένως παρότι στην περιφέρειά της το prog rock όπως είπαμε είχε πολλές στιγμές άνθησης, εντός της Σοβιετικής Ένωσης δεν υπήρξε κάτι αντίστοιχο. Οι Arsenal είναι το μόνο σοβαρό παράδειγμα κι αυτοί πάλι σίγουρα δεν είναι τυπικό progressive. Για άλλη μία φορά υπάρχει ένα έντονο jazz στοιχείο αλλά ταυτόχρονα υπάρχει κάτι και από την εμβατηριακή μεγαλοπρέπεια των σοβιετικών, μία κινηματογραφική ανάπτυξη, αλλά και αρκετά avant garde στοιχεία, όλα αυτά απόρροια της εκτεταμένης χρήσης πνευστών και γεννημένα από τη μουσική παράδοση των μεγάλων συνθετών της Ρωσίας/Σοβιετικής Ένωσης
Τσεχοσλοβακία
Collegium Musicum - Konvergencie (1971)
Είναι ίσως το πιο γνωστό συγκρότημα του αφιερώματος, αφού συχνά πυκνά απαντάται σε λίστες με «ψαγμένες» επιλογές στο progressive. Οι συγκρίσεις με τους Emerson, Lake & Palmer επίσης συνήθως τους συνοδεύουν, όχι άδικα. Θα πρέπει βεβαίως να ληφθεί υπόψη ότι ανεξάρτητα από την επιρροή που μπορεί να άσκησε πάνω τους το βρετανικό τρίο, στην πραγματικότητα το κοινό σημείο αφετηρίας τους, τουτέστιν η προσαρμογή της κλασικής μουσικής στο rock, είναι αυτό στο οποίο οφείλονται οι ομοιότητες. Εξάλλου οι Collegium Musicum έχουν και πολύ έντονη χρήση ηλεκτρικής κιθάρας που τους διαφοροποιεί αρκετά από τους ELP. Κατά τα άλλα βέβαια, συγκρίσιμα είναι και το μέγεθος της φιλοδοξίας τους (4 τραγούδια των 20 λεπτών το καθένα περίπου) και η τεχνική τους κατάρτιση.
Pavol Hammel & Marian Varga - Zelena Posta (1972)
Στον προαναφερθέντα δίσκο συμμετέχει σε ένα τραγούδι στα φωνητικά ο τραγουδιστής/κιθαρίστας Pavol Hammel ενώ ο Marian Varga είναι ο υπεύθυνος για τα πλήκτρα των Collegium Musicum. Μετά την κυκλοφορία του "Konvergencie" οι δύο τους συνεργάζονται ξανά, με τη βοήθεια των μελών των Collegium Musicum αλλά και τον κιθαρίστα Radim Hladik των Modry Efekt (περισσότερα για αυτούς σε λίγο). Η διάθεση εδώ είναι πιο ανάλαφρη όμως και πάλι η πηγή έμπνευσης είναι η κλασική και μπαρόκ μουσική. Ενδεχομένως η μικρή διάρκεια των τραγουδιών, το χαμηλότερο επίπεδο φιλοδοξίας, η πιο ανάλαφρη διάθεση να μη δίνουν εξαρχής την αίσθηση ενός prog δίσκου. Όμως είναι τόσα πολλά τα στυλ που δοκιμάζουν και τόσο μεγάλη η ικανότητά τους να περνάνε από το ένα στο άλλο που μάλλον δικαιώνει τη χρήση του όρου.
Δεν είναι εύκολο να εξηγήσεις τι ακριβώς συμβαίνει στα περίπου 40 λεπτά διάρκειας του "Huascaran" αλλά η λέξη fusion δε γίνεται να μην αναφερθεί. Εξίσου δεν μπορεί να μην αναφερθεί η φρενήρης κιθάρα που θα έβαζε δύσκολα ακόμα και σε έναν Al Di Meola. Όχι βέβαια ότι και τα άλλα όργανα πάνε πίσω. Και αν στο πρώτο και ομότιτλο του δίσκου τραγούδι δείχνουν πως ξέρουν και να τραβάνε το πόδι από το γκάζι, στην πλειοψηφία του το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικά γρήγορο και τεχνικό, όμως με κάποιο τρόπο που συμβαίνει μόνο στα πραγματικά αριστουργήματα, δε χάνει στιγμή τη μουσικότητα του. Αν αυτός ο ήχος είναι της αρεσκείας σας, απαγορεύεται να αγνοήσετε το δίσκο αυτό.
Και με τους Modry Efekt (θα τους βρείτε και ως Blue Effect) για prog προς fusion θα μιλήσουμε αλλά σίγουρα το δεύτερο συστατικό δεν επιβάλλεται τόσο όσο στους (τότε) συμπατριώτες τους Fermata. Επίσης θα μιλήσουμε πάλι για έντονη κιθάρα αλλά όχι καταιγιστική. Εδώ οι μελωδίες είναι πιο χαρακτηριστικές, τραγουδιούνται, ενώ το κλασικό/μπαρόκ στοιχείο εμφανίζεται, αν και σποραδικά μόνο. Εύκολα μπορεί να καταλάβει κάποιος ότι το συγκρότημα είναι ουσιαστικά το όχημα του κιθαρίστα Radim Hladik και οι υπόλοιποι μουσικοί έχουν καθαρά συνοδευτικό ρόλο, με βασική υποχρέωση να αλλάζουν το ρυθμό ή να στρώνουν το έδαφος για να αναπτύξει κάποιο θέμα ο Hladik. Στο "Svitanie" αυτή η ιδέα δουλεύει απόλυτα γιατί ακριβώς ο αρχηγός του συγκροτήματος έχει ιδιαίτερη έμπνευση.
Dezo Ursihy - Pevnina Detstva (1978)
O Dezo Ursiny προσλαμβάνει εξαιρετικούς μουσικούς για να εκτελέσουν το έργο που εξ ολοκλήρου δημιούργησε. Καθότι ο μόνος άλλος ρόλος του εκτός από συνθέτης είναι του ταγουδιστή, είναι ίσως φυσιολογικό ότι εδώ το περιεχόμενο κλίνει πολύ προς το τραγούδι. Δεδομένου ότι η πλειοψηφία των αναγνωστών δε θα μπορεί, φαντάζομαι, να καταλάβει τους στίχους, καθώς και ότι η φωνή του δεν είναι από μόνη της κάτι το εντυπωσιακό είτε σε έκταση είτε σε γραμμές, η ποιότητα του δίσκου πρέπει να αναζητηθεί αλλού. Κι αυτό είναι ο τρόπος που τα εναλλασσόμενα μουσικά θέματα ρέουν δημιουργώντας μία ιστορία που, αν και ανήμποροι να καταλάβουμε πλήρως, μπορούμε να νιώσουμε το συναισθηματικό της υπόβαθρο. Είναι μία πλούσια, μουσικά, δουλειά. που λόγω των περιορισμών που αναφέραμε θέλει αφοσίωση για να γίνει αντιληπτή.
