Patti Smith

Όταν το 2022 στο Ηρώδειο, άρχισε να βρέχει, η εικόνα της Patti Smith να στέκεται και με αυτή την χαρακτηριστική της εκφορά, να αποδίδει τα "Pissing In A River" και φυσικά το "Gloria", μου δημιούργησε μια σειρά συνειρμών. Υπάρχει κάτι σε αυτή την χροιά από τη, σκληρή πλευρά του New Jersey, που φέρει μέσα της και την Motown εκφορά μουσικών όπως οι the Marvelettes και ο Smokey Robinson, κάτι που συνοψίζει και την καρδιά της Νέας Υόρκης. Υπάρχει κάτι, που έπειτα από έξι δεκαετίες, όσο και αν έχει αλλοιωθεί από το πέρασμα του χρόνου και των εμπειριών που φέρει μαζί, παραμένει αιχμηρό σε όραμα, τελετουργικό σε δυναμική, απελευθερωτικό ως προς την ανατρεπτική του δυναμική.

Αυτή λοιπόν η απροσδιόριστη αύρα, πραγματώθηκε και έλαβε μορφή στο θρυλικό ντεμπούτο της ιέρειας Patti, το "Horses", που συμπληρώνει αυτές τις ημέρες 50 χρόνια ύπαρξης. Ένας δίσκος, του οποίου το αποτύπωμα και η σκιά, έχουν χαρτογραφηθεί με κάθε αφορμή, επέτειο, μεθοδολογία, ένα άλμπουμ του οποίου τα συστατικά έχουν αναλυθεί σε μικροσκοπικό επίπεδο, καθώς αποτέλεσε ένα σημείο καμπής στην αντικουλτούρα των ‘70s, καθώς και μια από τις αρχές του νήματος που ονομάζεται punk. Συνεπώς, μην περιμένετε εδώ να διαβάσετε ένα μακρύ κατάλογο ενδιαφέροντων λεπτομερειών, η καρδιά του "Horses" δεν χτύπησε ποτέ ως «εγκυκλοπαιδική» και πολυπολιτισμική συμπάγεια. Η καρδιά του "Horses", φανερώθηκε ευθύς εξαρχής στις πρώτες οκτώ λέξεις: "Jesus died for somebody’s sins bot not mine". Μια προειδοποίηση.

H ποιήτρια Patti Smith, ήδη από τις αρχές του ’70, παρουσίαζε, μεταξύ άλλων, το ποίημα της "Oath", πηγή του προαναφερθέντα στίχου, σε εκδηλώσεις στη Νέα Υόρκη, σε μια εποχή που στο κοινό μπορούσες να συναντήσεις καλλιτέχνες από διαφορετικά πεδία. Η σχέση της με τον, μουσικοκριτικό και κιθαρίστα, Lenny Kaye, κομβική. Οι ζυμώσεις, ήταν ταχύτατες. Όταν της προτάθηκε μουσικό συμβόλαιο, είχε ήδη αποκτήσει backing band, οργώνοντας την καυτή underground σκηνή της πόλης. Οι εμφανίσεις της Patti Smith με τους Television στο θρυλικό CBGB το 1975, δεν είναι απλώς υλικό του underground μύθου της πόλης, αλλά και θεμέλιος λίθος του φαντασιακού ολόκληρου του αμερικανικού punk/rock.

Όταν μπήκε στα Electric Lady Studios, η Patti Smith είχε έναν φαινομενικά απλό στόχο. Ήθελε να αξιοποιήσει την ανατρεπτική ορμή ενός ηχητικού ρευμάτος για να παρέχει βήμα στην ποίηση. Θεωρούσε εαυτή βαθιά επηρεασμένη από το beat κίνημα, με τον Ruth Allen Ginsberg να είναι καθοριστικός για την κοσμοθεωρία της, έβλεπε στους Kerouac, Bob Dylan και John Coltrane, μια αισθητική και πνευματική συνέχεια. Πορευόταν με τα έργα του Rimbaud ανά χείρας, και τις παρανοϊκές σημειώσεις του Peter Reich για τον διάσημο πατέρα του. Ο William S. Burroughs της έδωσε «εργαλεία» λεξιπλασίας και αποκαλυπτικές εικόνες σεξουαλικής ρευστότητας. Ο κόσμος της Patti Smith ήταν έντονος, πολύχρωμος, αλλά δεν την χωρούσε.

Μουσικά, το "Horses" δεν είναι απλώς ένα rock άλμπουμ με ιδιότυπη στιχουργική και αισθητική προσέγγιση. Με τον John Cale των τιτάνιων The Velvet Underground να αναλαμβάνει την παραγωγή, τους Tom Verlaine (Television) και Allen Lanier (Blue Oyster Cult) να συμμετέχουν στις ηχογραφήσεις, πλαισιώνοντας τους Jay Dee Daugherty (τύμπανα), Richard Sohl (πλήκτρα), Ivan Krahl (μπάσο) και φυσικά τον Kaye, το κοκτέηλ ήταν εκρηκτικό. H εμπειρία του Cale συγκρούστηκε με τον αυθάδη αυθορμητισμό της Smith, αλλά η μινιμαλιστική προσέγγιση, που αξιοποίησε την δυναμική των εντάσεων και της φλογερής εκφοράς των στίχων, καθώς και το multi-tracking των κομματιών, που έδωσε χώρο για τους πειραματισμούς, επέτρεψαν στο "Horses" να αποκτήσει σάρκα και οστά από την ίδια συναυλιακή μήτρα που το γέννησε.

Η παρακμή της πόλης αλληλοτροφοδοτούνταν από το νεολαιίστικο κίνημα που εκκολαπτόταν στις σκιές των εξελίξεων της rock μουσικής, και το ντεμπούτο της Smith ήταν ένα καίριο ρήγμα. Το "Horses", δικαίως φέρει τον τίτλο ενός πρωτοποριακού punk δίσκου, και δεν ήταν το πλαίσιο που τον ανέδειξε ως τέτοιο. Πρωτού η πλειοψηφία των «μεγάλων» καν ηχογραφήσει, η Smith αποδομούσε τις garage rock/proto-punk επιρροές της, διασκεύαζε το "My Generation", τιμούσε με στιχουργικές αναφορές τον Jimi Hendrix και τον Jim Morisson. Η φωτογραφία του εξωφύλλου, δια χειρός Rob Mapplethorpe, μια εμβληματική αποτύπωση της έντονης queer υπόστασης του έργου, μια ανδρόγυνη, ασπρόμαυρη σύγκρουση των κόσμων του Sinatra και του Baudelaire με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις, φέρει τη δική της παρακαταθήκη και επιρροή.

Κάθε σπιθαμή του δίσκου, καταρρίπτει κυρίαρχα αφηγήματα και απεικονίσης της μουσικής βιομηχανίας. Η ελευθεριακή ορμή και ενέργεια των στίχων της Smith, οι θορυβώδεις proto-punk/garage συγχορδίες αλά Stooges & MC5, οι αυτοσχεδιασμοί που απηχούν The Velvet Underground και avant-garde jazz και τα ελεγειακά σημεία που «φώναζαν» Joan Baez και σκληρά folk/blues, μετατρέπουν το "Horses" σε ένα καλειδοσκόπιο πληθώρας ηχητικών ρευμάτων. Ο punk αέρας του ήταν αισθητικός, από όλες τις απόψεις. Η αντισυμβατικότητα του ελεγειακού εναρκτήριου "Gloria" με το ξεχείλωμα της παρακαταθήκης του Van Morisson, το οριακό κρεσέντο του "Birdland", η ρέγκε του απελευθερωτικού "Redondo Beach" και οι συγκλονιστικές του ζωντανές αποδόσεις, η καυστική ιδιοφυία του ταξικού "Free Money" που φέρνει τη φαντασία στο προσκήνιο ως επαναστατική συνθήκη, το ξέσπασμα του "Break It Up", όπου φωνητικά, κιθάρα και τύμπανα «καμπυλώνονται» ταυτόχρονα εκλύοντας μια φορτισμένη ενέργεια που σάρωσε οτιδήποτε βρέθηκε στο διάβα της.

Προς το φινάλε του άλμπουμ, το φιλόδοξο "Land" στέκει ως σήμερα, με τη σπονδυλωτή του δομή, ως μια από τις πιο επιβλητικές ηχογραφήσεις στην κιθαριστική μουσική. Λογοτεχνικές και υφολογικές αναφορές, καλπασμοί, διακριτικοί χρωματισμοί, εξέλιξη χαρακτήρων, αλληγορίες. Οι εκρήξεις έντασης, όσο και αν αναλυθούν ή επανεξεταστούν με τα χρόνια, θα λαμπαδιάζουν τον μουντό ορίζοντα όπως οι jazz πινελιές του καταληκτικού, υπνωτικού "Elegie". Είναι λοιπόν αυτονόητο, πως όσο δομημένο και αν υπήρξε το πολυσυλλεκτικό χάος του "Horses", όσο και αν οι ρίζες του ποτίζονται από το νωπό χώμα λοιπών καλλιτεχνικών ρευμάτων, άλλο τόσο τα κλαδιά του γεύτηκαν νέο οξυγόνο.

Μερικούς μήνες μετά, με τις εξελίξεις να τρέχουν, το αμερικανικό punk επανεκκινείται. Πληθώρα μελλοντικών alternative ηρώων, θα δουν στο ρεύμα που εμφύσησε η Smith, στις οριακές αποδόσεις και στην κατάρριψη ορίων και τειχών, το δικό τους κάλεσμα, για να υψώσουν δημιουργικό ανάστημα. Η σκιά του θρυλικού αυτού ντεμπούτου, με τις ατέλειες και την τρωτή μα και θαρραλέα του φύση, πέντε δεκαετίες μετά, συνεχίζει να δροσίζει και να αποτελεί ασφαλές καταφύγιο για κάθε μουσικό που ένιωσε πως η φόρμα και το περίβλημα δεν μπορούν να δαμάσουν το φλογερό περιεχόμενο. Το punk, για να μην πω όλο το rock, ως ιδέα και κατάσταση, ως η νίκη της φαντασίας και του αυτοπροσδιορισμού έναντι στις επιταγές του ύφους και τις τεχνικές δεσμεύσεις, χρωστάει πολύ σε αυτές τις οκτώ συνθέσεις.

Η Simone Weil, στο "Πρόσωπο και το Ιερό", ένα από τα πιο πυκνά και κατακλυσμικά της πολιτικά δοκίμια και το απόλυτο ψυχογράφημά της, ανέφερε χαρακτηριστικά πως «αυτό που είναι ιερό, πολύ περισσότερο από κάθε ανθρώπινο πρόσωπο, είναι εκείνο που υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο και δεν έχει όνομα». Ανάμεσα στις ρωγμές που προκαλεί, το "Horses" δίνει μια αποκαλυπτική ματιά στον ψυχισμό μιας δημιουργού που επιχείρησε να κατανοήσει τα ερεθίσματα και τα βιώματά της, όσο και έναν χαοτικό κόσμο. Είναι η βουβή, άναρθρη, υπαρξιακή κραυγή που μετατρέπεται σε εσωτερική προσευχή, η βλασφημία ως πράξη ενάντια στην αγιότητα ως αυτοσκοπό, η ελευθερία ως αντίβαρο στη συστημική βία και τον εγωκεντρισμό.

Είναι η τελετουργική κατάβαση και αποδοχή του ανείπωτου, πίσω από τις εξωτερικεύσεις και τις αντανακλάσεις πάνω στο άλλο.

Οι πολλαπλές ταυτότητες του "Horses", καθώς και αναγνώσεις του από διαφορετικές σκοπιές, επιτρέπουν μέχρι και σήμερα την ταύτιση μαζί του. Πενήντα χρόνια μετά, το πρώτο άλμπουμ της Patti Smith, πέραν του ότι σήμανε το έναυσμα για μια μοναδική σταδιοδρομία, υψώθηκε και ως μονόλιθος που θα καλεί διαφορετικές «φυλές» να ενώσουν τις διαφορές τους. Να δημιουργήσουν, ακόμη και αν χρειαστεί πρώτα να συγκρουστούν και να γκρεμίσουν, να κάψουν, ή να ρίξουν μαύρη πέτρα πίσω τους. Να δουν στον πόνο και τις αβεβαιότητες της ύπαρξης το εύφορο χρώμα για να ανθίσουν, εκτός κάθε πεπατημένης. Και ας μην ξέρουν το πώς. Ο αυτοσχεδιασμός, συνενώνει σκοπό και μέσα, και το "Horses" επιβλήθηκε (και) δια περιεχομένου, αναδομώντας ένα ολόκληρο πολιτισμικό κίνημα, λειτουργώντας ως σπίθα αξιοπρέπειας ενάντια στο προδιαγεγραμμένο σκοτάδι μιας μακράς ψυχρής νύχτας απάθειας.

Youtube

Spotify