«A Buyer's Guide»: Bob Dylan

H ταινία "Complete Unknown" έχει επαναφέρει τον Bob Dylan στο προσκήνιο και έχει κάνει νεότερους να ακούσουν τραγούδια του (έστω και με τη φωνή του Chalamet) που ίσως αγνοούσαν παντελώς αφού ομολογουμένως πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων (π.χ. "Blowin In The Wind") η πρώιμη περίοδός του δεν ακούγεται πολύ. Ουσιαστικά η ταινία προβάλλει ως καθοριστική στιγμή στην ανάπτυξη του καλλιτέχνη όταν αποφασίζει να ασπαστεί τον ηλεκτρισμό και να σπάσει έτσι και τα δεσμά με την folk κοινότητα της οποίας ήταν ο ηγέτης, ο θρύλος. Ή, χρησιμοποιώντας τα λόγια της Joan Baez για τη σημασία του Dylan στο folk κίνημα:

You burst on the scene
Already a legend
The unwashed phenomenon
The original vagabond

Προσπαθώντας να τακτοποιήσουμε σε κουτάκια την τεράστια δισκογραφία του πρέπει να πλεύσουμε γύρω από διάφορους υφάλους. Πρώτος και κύριος, είναι αδύνατον στο format ενός οδηγού γνωριμίας να χωρέσουν όλοι οι δίσκοι του που είναι όχι απλώς αξιόλογοι αλλά απαράιτητοι. Πολλοί είναι αυτοί που έμειναν εκτός και θα μπορούσαν μία διαφορετική μέρα να είχαν εμφανιστεί στη θέση κάποιων που τελικά βρέθηκαν στη λίστα. Και μας πονάει αυτό. Ιδιαίτερα μας πονάει η απουσία του "The Times They Are a-Changing" που διεκδικεί αλλά χάνει στα σημείο τον τίτλο του καλύτερου αμιγώς folk άλμπουμ του, του "The Basement Tapes" που χαρακτηρίζει μία πολύ δημιουργική περίοδό του και έγινε θρυλικό κυκλοφορώντας πολλά χρόνια παράνομα ως bootleg, το "Oh Mercy" που είναι μία όαση στη δισκογραφία του των 80s – 90s και πραγματικά σπουδαίος δίσκος, ενώ και στο live, παρότι η τελική επιλογή μας που θα δείτε παρακάτω είναι ακλόνητη, είναι δύσκολο να μη στεναχωρηθούμε που το "Before The Flood" με τους Band δεν αναφέρεται καθόλου. Εξού και αυτή η μεγάλη εισαγωγή για να επανορθώσουμε μερικώς.

Η άλλη μεγάλη πρόκληση έχει να κάνει με το τεράστιο κομμάτι που λέγεται «στιχουργική». Αφήνοντας στην άκρη το γεγονός ότι έχει πάρει Νόμπελ λογοτεχνίας για τους στίχους του (λες και είναι ένα γεγονός που μπορείς εύκολα να παραβλέψεις), ο τρόπος του να παίζει με τις λέξεις, να υιοθετεί άμεσες έννοιες ή αφηρημένα νοήματα, να γίνεται καταγγελτικός ή ερωτικός, πολιτικός ή πνευματικός είναι προφανώς μνημειώδης. Τα λόγια του έχουν αγγίξει εκατομμύρια κόσμου ακόμα και μέσω των άπειρων διασκευών που έχουν γίνει σε τραγούδια του και οι έξυπνοι χειρισμοί της γλώσσας, τα φανταστικά ταιριάσματα λέξεων και ο εσωτερικός ρυθμός των στίχων του είναι κρυμμένα πολλές φορές και σε μέτρια ή κακά τραγούδια, κρυμμένα κι αυτά με τη σειρά τους σε μέτρια ή κακά άλμπουμ. Θέλουμε δηλαδή να πούμε ότι η μελέτη των στίχων του Dylan είναι σχεδόν μία διαφορετική υπόθεση. Υπό αυτή την έννοια προσεγγίσαμε την ακόλουθη αξιολόγηση λαμβάνοντας υπόψη μας κυρίως τη μουσική και με δεδομένο ότι σχεδόν κάθε τραγούδι που περιλαμβάνεται στα παρακάτω άλμπουμ αξίζει να διαβαστεί όσο και να ακουστεί.

Εν συντομία πάντως θα πούμε ότι στην πρώτη του περίοδο, μέχρι περίπου το 1964 βρίσκουμε τα πιο ευθέως πολιτικά, επιθετικά και ιδεολογικά φορτισμένα τραγούδια του αλλά και αυτά με το περισσότερο χιούμορ. Ή ειρωνεία, αν θέλετε. Η επόμενη περίοδος αναμιγνύει πιο ποιητικά σχήματα, ορισμένες φορές δύσκολα ερμηνεύσιμα, αλλά και ερωτικές αφηγήσεις για να ακολουθήσει η επένδυσή του στην αφήγηση ιστοριών και αργότερα όταν ασπάστηκε τον χριστιανισμό να αγγίξει τους ύμνους ή (ανάλογα την οπτική) τον προσηλυτισμό. Φυσικά καμμία περίοδος δεν έχει σαφή όρια με την άλλη και παραδείγματα από όλα τα παραπάνω στυλ μπορούν να βρεθούν ορισμένες φορές και στον ίδιο ακόμα δίσκο.

Τελευταία πρόκληση ήταν να επιλέξουμε προτείνοντας δίσκους που και θα καλύπτουν όλες τις πτυχές της δισκογραφίας του και ταυτόχρονα δε θα αφήνουν τις σημαντικές αλλά και τις ποιοτικές του κορυφές εκτός αναφοράς. Εδώ τα πράγματα ήταν κάπως πιο εύκολα αφού η ταύτιση σημασίας και ποιότητας είναι αρκετά μεγάλη στη δισκογραφία του αλλά κάποιες ενστάσεις ως προς δίσκους που πιθανόν να υπήρξαν μεγάλη επιρροή σε μουσικούς και ολόκληρες σκηνές και δεν εμφανίζονται εδώ (πχ "John Wesley Harding") είναι όχι μόνο γνωστές αλλά και ήδη αποδεκτές.

Ισορροπώντας λοιπόν ανάμεσα σε λέξεις και μουσική, σημασία και ποιότητα, ορίστε ο οδηγός μας για το πώς να ακούσετε και να επιλέξετε Bob Dylan.

 

Highway 61 Revisited
(Columbia, 1965)

Ο πρώτος απολύτως ηλεκτρικός δίσκος του Dylan ορίζει το rock για τις επόμενες δεκαετίες. Δεν είναι blues, δεν είναι rock ‘n' roll, δεν είναι pop, σίγουρα δεν είναι folk, είναι μόνο rock. Για να τα βάλουμε σε μία προοπτική τα πράγματα, οι Beatles εκείνη την εποχή ακόμα τραγουδάνε "Help", καταλαβαίνετε. Ο Dylan με την εκλεκτή του παρέα μουσικών προεξεχόντων των Mike Bloomfield και Al Kooper δημιουργεί αριστουργήματα της rock που όχι μόνο συγκαταλέγονται μέχρι σήμερα στα καλύτερα που έχουν γραφτεί ποτέ (το "Like A Rolling Stone" δικαίως έχει καταλάβει την πρώτη θέση σε πλείστα όσα δημοψηφίσματα) αλλά και τέτοια που κοπιάρονται μέχρι σήμερα και αν είχαν κυκλοφορήσει… αύριο, πάλι θα ακούγονταν σύγχρονα και κορυφαία (π.χ. "Ballad Of A Thin Man"). Είναι δύσκολο να το συλλάβουμε σήμερα, αλλά το impact του δίσκου αυτού, αυτής της in-your-face προσέγγισης δημιούργησε παλιρροιακά κύματα που φτάνουν μέχρι της μέρες μας. (ΚΣ)

Blonde On Blonde
(Columbia, 1966)

Πώς ακολουθείς ένα επίτευγμα σαν αυτό του "Highway 61"; Μα όταν η έμπνευση περισσεύει, με έναν διπλό δίσκο. Συγχωρέστε τον υπερθετικό βαθμό και πάλι, αλλά έναν από τους καλύτερους διπλούς δίσκους στην ιστορία και φυσικά τον πρώτο στη rock μουσική. Αφού περιόδευσε για πρώτη φορά ηλεκτρικά, με το συγκρότημα που (με μια μικρή αλλά σημαντική αλλαγή) θα γινόταν αργότερα οι περίφημοι The Band προσπάθησε και να ηχογραφήσει μαζί τους, αλλά τα κατάφερε μόνο μερικώς πριν βρεθεί στο Nashville με session μουσικούς. Ίσως για αυτό το λόγο ή ίσως γιατί το statement είχε ήδη γίνει και δε χρειάζεται να επαναληφθεί, αυτός ο δίσκος βασίζεται λιγότερο στην δύναμη των ηλεκτρικών οργάνων αλλά δείχνει ακόμα περισσότερο τη συνθετική ικανότητα και το εύρος του Dylan που δε διστάζει να απλώσει τις συνθέσεις του πάνω από τα 7 και πάνω και από τα 11 λεπτά, πράγμα τολμηρό, αν όχι ανήκουστο για την εποχή από οποιονδήποτε άλλον στην δημοφιλή μουσική. (ΚΣ)

 

Bringing It All Back Home
(Columbia, 1965)

Η αρχή μίας από τις καλύτερες και σημαντικότερες τριλογίες στην ιστορία της μουσικής, μίας αλληλουχίας τριών κυκλοφοριών που ολοκληρώνεται με τους δίσκους που διαβάσατε παραπάνω, γίνεται με μία ομαλή μετάβαση. O τίτλος του δεν είναι τυχαίος, αφού «home» για τον Dylan, ήταν εξίσου με την παράδοση και το rock ‘n' roll. Παραμένει στην πλειοψηφία του ακουστικός αν και όχι πλέον ακριβώς folk, όχι παντού έστω. Καθόλου τυχαίο ότι το "Mr. Tambourine Man" στα χέρια των Byrds γεννάει ουσιαστικά αυτό που θα οριστεί ως folk rock. Όμως είναι η πρώτη πλευρά που δείχνει το μέλλον, είναι η πρώτη φορά που ο Dylan ηχογραφεί ηλεκτρικά. Ειδικά το "Maggie's Farm" που συνδυάζει τον ηλεκτρισμό με την ειρωνική ερμηνεία του και τους στίχους που είναι μεν πολιτικοί αλλά πλέον πολύ πιο αφηρημένοι και ανοιχτοί σε ερμηνεία, είναι σημαντική αναχώρηση από το τι έκανε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Οι μέχρι τότε οπαδοί του και η folk κοινότητα μπερδεύεται και διχάζεται. Η μετάβαση έχει ξεκινήσει. Και τι εμβληματικό εξώφυλλο! (ΚΣ)

Blood On The Tracks
(Columbia, 1975)

Το παρασκήνιο του δέκατου πέμπτου δίσκου του μέγιστου, αντικατοπτρίζει σε έντονο βαθμό την τότε ζωή του. Επηρεασμένο, άμεσα ή έμμεσα, από προσωπικά ζητήματα, όπως την αρχή του τέλους του γάμου του με τη Sara Dylan (και ας αρνείται τον αυτοβιογραφικό τόνο του δίσκου ο ίδιος ο Dylan), τα μαθήματα από τον εικαστικό Norman Raeben, την επιστροφή στην Columbia ενώ προηγήθηκε μια ολική επανηχογράφηση του δίσκου, την αλλαγή στο κούρδισμα, το "Blood On The Tracks" είναι ένα από τα πιο δαιδαλώδη άλμπουμ του δημιουργού. Ακαταμάχητο, το ιδανικό απόσταγμα όλων όσων ήταν στα ‘70s ο μουσικός, το "Blood On The Tracks" διακατέχεται από μια μελαγχολία τόσο εθιστική, όσο και οι νουβέλες του Τσέχοφ που επικαλέστηκε ο Dylan ως πραγματική επιρροή. Το ζήτημα όμως δεν είναι τι κρύβεται στις σκιές αυτού του αριστουργήματος, όσο η γαλήνη των ηλεκτρακουστικών ενορχηστρώσεων πριν αφήσουν ένα χαοτικό στίγμα μέσα σου. Πυκνό και αλάνθαστο. (ΑΖ)

 

The Freewheelin' Bob Dylan
(Columbia, 1963)

Στο δεύτερο δίσκο του, ο Dylan αρχίζει να σμιλεύει τη στιχουργική του ιδιοφυία. Οι διασκευές του ντεμπούτου αποτελούν το έναυσμα, η εξερεύνηση παραδοσιακών folk μελωδιών μέσα από το πρίσμα σύγχρονων θεματικών, αποτελούν μια κρισιμότατη γέφυρα στα εκρηκτικά ‘60s, τοποθετώντας τον Dylan στην καρδιά του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα της εποχής, στο οποίο η folk σκηνή έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Η έναρξη του δίσκου με το ανατριχιαστικό "Blowin' In The Wind" μπαίνει στην χρυσή βίβλο της μουσικής, ενώ τα «τραβήγματα» στις φωνητικές γραμμές θα στιγματίσουν κάθε μετέπειτα ερμηνευτή, όχι μόνο στο folk/blues. Όσον αφορά τις μουσικές, από το "Master Of War" μέχρι το τιτάνιο "Talkin' World War III Blues", η φυσαρμόνικα γίνεται ένα όπλο που κάθε εμφύσημα σε αυτή είναι μια σφαίρα ενάντια μιας (υπ)άρχουσας τάξης που ένιωθε το έδαφος να αλλάζει. Ο ιστορικός αντίκτυπος του "The Freewheelin'.." έκανε τον Dylan «εκφραστή μιας γενιάς». Σημασία δεν έχει όμως τι σε δηλώνουν, αλλά τι είσαι. Και τα όσα ξεκίνησαν εδώ, το έδειξαν περίτρανα, για αυτό και σήμερα ακόμη μιλάμε με ρίγος για αυτές τις κυκλοφορίες. (ΑΖ)

Desire
(Columbia, 1976)

Πώς μιλάς για τον δίσκο που ξεκινάει με το επαναστατικό ορόσημο του "Hurricane"; Το "Desire", ένα από τα πιο δημοφιλή αλλά και «συλλογικά» άλμπουμ του Dylan, βρίσκει τον μουσικό να επιστρέφει σε τεχνικές αφήγησης και ερμηνείας που τον καθιέρωσαν πριν από μια δεκαετία, πάντα όμως υπό το πρίσμα των εξελίξεων του rock στην τρέχουσα δεκαετία. Λιγότερο συναισθηματικό από τον προκάτοχό του, εντονότερο στις εξάρσεις του, το "Desire" είναι ένας δίσκος που σε παρασέρνει με την μελωδικότητά και την εξωστρεφή διάθεσή του, μέχρι το ντουέτο του Dylan με την Emmylou Harris στο "One More Cup Of Coffee" να σου μαυρίσει την πσυχούλα. Η, οριακά εξωτική, πολιτική χροιά του δίσκου κορυφώνεται στο 11λεπτο "Joey", διαγράφοντας μια πλήρη τροχιά, παρά τις μελαγχολικές αποχρώσεις του μεταμελημένου "Sara" που κλείνει το δίσκο. Με το "Desire" o Dylan αφέθηκε ευθέως σε οτιδήποτε τον εξέφραζε περισσότερο, εμπιστεύθηκε συνεργάτες μουσικούς, και κυκλοφόρησε ένα δίσκο που όσο best-of ασύνδετη χροιά και αν έχει, άλλο τόσο χαρτογραφεί την ιδιοφυία του στον πιο προσιτό βαθμό. (ΑΖ)

Time Out Of Mind
(Columbia, 1997)

Το 1997 ο Dylan είναι μάλλον ένας ξεχασμένος βετεράνος του rock που τα προηγούμενα 17 χρόνια είχε μία έκλαμψη ("Oh Mercy") χωρίς όμως μεγάλη εμπορική επιτυχία και έκτοτε ψάχνει να βρει τον εαυτό του. Και τον βρίσκει εδώ, τον επανεφευρίσκει καλύτερα, παρέα με τον ίδιο παραγωγό που του χάρισε την τελευταία πραγματικά καλή του στιγμή, τον Daniel Lanois. Ο Dylan για να ξαναβρεί έμπνευση πάει πίσω, πολύ πίσω, ουσιαστικά πάει στη μουσική όπως ήταν πριν την αλλάξει αυτός και την ξαναλλάζει, για πάρτη του μόνο αυτή τη φορά. Εν τω μεταξύ η εποχή έχει εξελιχθεί, η americana έχει ξεκινήσει μία ανοδική πορεία δημοφιλίας και ο Johnny Cash έχει ήδη βγάλει τους πρώτους τόμους του δικού του μεγάλου comeback. Σε αυτό το κλίμα ο Dylan δημιουργεί το δικό του «late career masterpiece» και πολύ περισσότερο τον ήχο που θα τον κρατήσει για πολλά χρόνια και μέχρι και σήμερα όχι απλώς στο προσκήνιο αλλά και ως κάτι σαν ιερό τοτέμ όλων των κριτικών που έκτοτε του συγχωρούν τα πάντα. (ΚΣ)

 

Slow Train Coming
(Columbia, 1979)

Τη χριστιανική του περίοδο την καλύπτουμε λίγο περισσότερο παρακάτω αφού οφείλει να αναφερθεί στο πλάισιο των χαμηλότερων στιγμών της καριέρας του. Το "Slow Train Coming" μπορεί να είναι το πρώτο αυτής της περιόδου αλλά μικρή σχέση έχει με τα υπόλοιπα αφού είναι πραγματικά καλό. Δεν ανήκει στα αριστουργήματά του, ούτε στους δίσκους που, κι ας μην ήταν δεκάρια ακατέβατα, ήταν ιστορικά σημαντικοί. Υπάρχουν αρκετοί και τέτοιοι. Είναι όμως αμέσως μετά και για αυτόν τον λόγο είναι ιδανικός δίσκος για να απολαμβάνουν οι βαθιά Dylan-ικοί, σε βαθμό που ίσως να κάνει πλέον πιο συχνά στροφές στα πλατώ από τους κλασικούς και χιλιοακουσμένους δίσκους του. Βέβαια θα πρέπει να πούμε ότι η χαρακτηριστική κιθάρα του Knopfler και η γενικότερη παραγωγή φέρνουν την κυκλοφορία αυτή πολύ κοντά στον ήχο των Dire Straits. Αν δεν είστε φίλοι, ίσως να υπάρχει άλλη, καλύτερη nerd στιγμή στη δισκογραφία του. (ΚΣ)

 

Saved
(Columbia, 1980)

Αριθμητικά αν το δούμε, αν πάρεις στην τύχη ένα άλμπουμ από τη δισκογραφία του Dylan, ας είμαστε ειλικρινείς, έχεις σχεδόν ίσες πιθανότητες να πετύχεις έναν μέτριο ή και κακό δίσκο όσες έχεις να πετύχεις και έναν καλό. Στην πραγματικά μεγάλη δισκογραφία του, είναι πολλές οι δουλειές, πολλές ολόκληρες περίοδοι, που ο Dylan συστηματικά είχε κυκλοφορίες που δεν τον τιμούσαν ιδιαίτερα, όχι βέβαια πως τον ένοιαξε και ποτέ αυτό. Διαλέξαμε όμως μία που σηματοδοτεί την πιο διάσημη και κοινά αποδεκτή «κακή» του περίοδο, αυτή βέβαια που έγινε αναγεννημένος χριστιανός. Τα 80s γενικά είναι μια περίοδος που θα πρέπει να αποφεύγεται για τον Dylan μέχρι την καλλιτεχνική ανάσταση που πέτυχε το 1989 και το "Oh Mercy". Το "Saved" απλά σηματοδτοτεί την αρχή της περιόδου αυτής που αποτέλεσε σοκ τόσο σε επίπεδο μουσικό όσο και στιχουργικό όπου σφιχταγκαλιάζει το christian rock. Έχει χειρότερους δίσκους στην καριέρα του; Ναι, ίσως μάλιστα μία επαναξιολόγηση να είναι καιρός να γίνει. Παραμένει όμως ο πιο αρχετυπικά κακός δίσκος όχι μόνο του Dylan, αλλά και ως σύμβολο σχεδόν κάθε μουσικού ειδώλου που κάποια στιγμή μπαίνει σε μία μακρόχρονη κακή φάση. (ΚΣ)

 

The Bootleg Series Vol. 4: Live 1966 - The "Royal Albert Hall" Concert
(Columbia, 1998)

Ωραία, μισό λεπτό, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε απλά με τον καλύτερο live δίσκο του Dylan. Έχουμε να κάνουμε με τον καλύτερο live δίσκο όλων των εποχών. Όχι δεν είναι υπερβολή. Aκόμα και σε κάποιον που δεν αρέσει ο Dylan, ακόμα και κάποιος που έχει μία περαστική σχέση με το rock, δεν μπορεί να μη συλλάβει την ιστορικότητα που έχει καταγραφεί σε αυτήν την ηχογράφηση. Κυκλοφορώντας επί πολλές δεκαετίες ως bootleg, αυτή η συναυλία στο Manchester (και όχι το Royal Albert Hall όπως λανθασμένα έγινε γνωστή μέσα από τις παράνομες ηχογραφήσεις) συλλαμβάνει τον Dylan τη στιγμή ακριβώς που αλλάζει την ιστορία. Του κόσμου. Και τη στιγμή επίσης που ο κόσμος δεν είναι έτοιμος να αλλάξει. Στο πρώτο μισό είναι ακουστικός, ο Dylan που ήξεραν και αγαπούσαν οι folkies θαυμαστές του παρότι στην πραγματικότητα ήδη τα τραγούδια του έχουν το σπόρο του rock. Στο δεύτερο μισό ηλεκτρικός. Κεραυνός! Γιουχαΐσματα, ιαχές για προδοσία, «Ιούδα!» και ο Dylan με τους Band να παίζει δυνατά, πιο δυνατά, να έχει δει το μέλλον και να μην αφήνει κανέναν να τον σταματήσει να το δημιουργήσει. Και έτσι γεννήθηκε το rock. (ΚΣ)