Robbie Basho: Ο Μαύρος Μονόλιθος της ακουστικής κιθάρας

Την πρώτη νύχτα που γνώρισα τη μουσική του Robbie Basho δεν μπόρεσα να κοιμηθώ. Με βασάνιζε μια αίσθηση ότι αυτό που είχα ακούσει μου ψιθύριζε μυστικά που η συνείδηση μου ήταν ανήμπορη να συλλάβει, λες και κάτι απόκοσμο να ήταν κλειδωμένο μέσα στις νότες του. Ταυτόχρονα με έπνιγαν οι απορίες: ποιος ήταν στ' αλήθεια αυτός ο άνθρωπος που η μουσική ιστορία ανακαλύπτει με τόση καθυστέρηση, τί γνώριζε, τί είχε δει; Μετά από αρκετό χρόνο έρευνας, οι απορίες είναι ακόμα εκεί κι αισθάνομαι ότι ακολουθώ τα ίχνη ενός τρελού, ενός φαντάσματος, ενός ημίθεου.

Μαθαίνουμε όλους τους μύθους που διδάσκει η επίσημη rock ιστορία με δέος: για τη Lucille, τη φλεγόμενη ερωμένη του Jimmy, τους χειροποίητους μαγνήτες του Brian, το ταυράκι του Angus, την Explorer του James. Μαθαίνουμε και καταπίνουμε καταναλωτικά όλα τα όμορφα παραμύθια που μας ψιθυρίζει το άτιμο το rock 'n' roll και μας αρέσει, ω πόσο μας αρέσει! Μετά όμως μεγαλώνουμε και σιγά σιγά συνειδητοποιούμε ότι οι πιο όμορφες ιστορίες είναι οι αληθινές, αυτές που δεν έγιναν ποτέ ιλουστρασιόν εξώφυλλα και Hollywood βιογραφίες. Η ιστορία κράτησε κλειδωμένη σε ένα συρτάρι την ανεπανάληπτη τέχνη του Robbie Basho και το συρτάρι άνοιξε καθαρά λόγω συγκυρίας. Ποιος ξέρει πόσα συρτάρια μένουν ακόμα κλειστά; Δόξα, δέος κι ενός λεπτού σιγή για όλα τα συγκλονιστικά που δεν γνωρίζουμε!

Ξεκινώντας από τα βασικά, ο Robbie Basho (1940-1986) ήταν ένας Αμερικανός folk/americana κιθαρίστας που δισκογράφησε από το 1965 έως το 1986. Σε όλα αυτά τα χρόνια, οι δίσκοι του ήταν εμπορικά αποτυχημένοι και ο Robbie είχε να αντιμετωπίσει τη σχεδόν ολοκληρωτική άγνοια του κοινού. Κάποιοι που συνέλαβαν λίγο το πνεύμα της μουσικής του τον θεώρησαν σαν έναν πρωτεργάτη του new age κινήματος της δεκαετίας του 80, ήταν όμως η καλλιτεχνική του φιλία και συσχέτιση με τον τεράστιο John Fahey που τον έβγαλε από την αφάνεια, πάνω από 20 χρόνια μετά τον θάνατο του. Η στροφή του ενδιαφέροντος του κοινού σε αυτό που σήμερα ονομάζεται American Primitive Music και στους σπουδαίους fingerstyle κιθαρίστες-δασκάλους του παρελθόντος, καθώς και η επανεξέταση της κληρονομιάς της θρυλικής Takoma Records, αποκάλυψαν και το έργο του Robbie. Ο κόσμος σήμερα κοιτάζει αυτό το έργο αποσβολωμένος.

Γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου 1940 στη Βαλτιμόρη με το όνομα Daniel Robinson Jr, όνομα που πήρε από την οικογένεια που τον υιοθέτησε αφού είχε ήδη μείνει ορφανός από βρέφος. Η παιδική του ηλικία ήταν ήσυχη και ήταν μόνο όταν βρέθηκε σαν φοιτητής στο πανεπιστήμιο του Maryland που άρχισε να ασχολείται με την κιθάρα. Στην αρχή εντυπωσιάστηκε από την κλασική κιθάρα και την τεχνική του flamenco, σύντομα όμως ανακάλυψε την ακουστική κι άρχισε να παίζει blues, country και folk διαμαρτυρίας, συναναστρεφόμενος με τον Fahey και άλλους «ακουστικούς τύπους» στην Washington. Η ζωή του άλλαξε το 1962 όταν άκουσε τον Ravi Shankar: «Καθόμουν σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο και άκουγα τους δίσκους του για ώρες. Τίποτα δεν ήταν πια όπως πριν.» Μετά από αυτό, ο Basho εγκαταλείπει εντελώς την κλασική κιθάρα που είναι «καλή για τραγούδια αγάπης» κι αφιερώνεται ολοκληρωτικά στην ακουστική με την οποία «μπορείς να πετάξεις, μπορείς να γίνεις φωτιά». Την ίδια εποχή διαλέγει το καλλιτεχνικό όνομα Robbie Basho, ως φόρο τιμής στον σπουδαίο Ιάπωνα ποιητή Matsuo Basho. Μετά από μια νύχτα σε μια βουνοκορφή όπου «κατανάλωσε πολύ peyote», ανακοίνωσε ότι αποτελεί τη μετεμψύχωση του…

Είναι ίσως ήδη αντιληπτό ότι ο Basho είχε ξεκινήσει ένα μεγάλο ταξίδι, πολύ πριν ξεκινήσει να δισκογραφεί. Ένα ταξίδι που περιελάμβανε ευρεία γνώση της αμερικανικής μουσικής κουλτούρας, τις πρακτικές των Σαμάνων, την ιαπωνική φιλοσοφία και την ινδουιστική μουσική. Το όργανο του, μια παράξενη 12χορδη κιθάρα που αγόρασε από έναν Μεξικάνο ναύτη σε κάποιο λιμάνι για 200 δολάρια, είχε ήδη μετατραπεί σε ένα εργαλείο εξερεύνησης και συγκερασμού κάθε πολιτισμού που ο Basho γνώριζε - ή που διάλεγε να μυηθεί. Όνειρο του ήταν να δημιουργήσει ένα είδος Αμερικανικής Raga (το αυτοσχεδιαστικό μουσικό σύστημα της Ινδίας) και να αναδείξει την ακουστική κιθάρα σε συμφωνικό/ορχηστρικό όργανο. Μοιραζόταν αυτό το όνειρο με τον Fahey.

Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψει τη μουσική και το κιθαριστικό στιλ του Basho. Οι πειραματισμοί του με τα εναλλακτικά κουρδίσματα ήταν χωρίς όρια και τον οδήγησαν να χρησιμοποιήσει πάνω από 30 διαφορετικά open tunings, τα οποία είχε μάλιστα «χαρτογραφήσει» ανάλογα με τη διάθεση που προκαλούν, το χρώμα και τους ποιητικούς συμβολισμούς τους. Η κιθάρα του ηχεί σχεδόν πάντα σαν ένα αθέατο ουράνιο ποτάμι, ρέοντας ατέρμονα μέσα σε ένα σύμπαν γραμμικής έκφρασης από νότες που ακούγονται ταυτόχρονα ως χιλιάδες ή ως μία. Χωρίς παύσεις και φαινομενικές αλλαγές θεμάτων, η μουσική του εξερευνεί τις δυναμικές ενός ανορίοτου πνευματικού αυτοσχεδιασμού και αν κι έλεγε «πρώτα η ψυχή, μετά η τεχνική», η δεξιοτεχνία του φανερώνει έναν παθιασμένο βιρτουόζο. Τολμώ να πω ότι καμιά άλλη κιθάρα δεν ακούστηκε ποτέ έτσι. Δεν ήταν όμως μόνο κιθαρίστας: κατέφευγε συχνά στο πιάνο (το οποίο προσέγγιζε τεχνικά όπως το Ιαπωνικό santoor) και ήταν κι ένας εξαίρετος τραγουδιστής, η ευαισθησία και το δραματικό vibrato του οποίου θυμίζει ίσως αμυδρά τον Tim Buckley και τον Anthony Hogarty.

Ο ίδιος χώριζε τα άλμπουμ του σε περιόδους: την Hindu, την American Indian, την Ιαπωνική και την Περσική περίοδο πριν καταλήξει σ’ έναν πιο συνολικό προσωπικό ήχο που ενσωμάτωνε βασικά τα πάντα, σ’ ένα παγκοσμιοποιημένα αμερικάνικο μωσαϊκό. Για πολλούς, το "Visions Of The Country" (Windham Hill, 1978) αποτελεί τον αρτιότερο και πιο κατασταλαγμένο του δίσκο, όμως τα 14 άλμπουμ του (τα έξι πρώτα για την Takoma) είναι προτιμότερο να βιωθούν στο σύνολο τους ως μια μεγάλη πορεία. Μου είναι αδύνατον να μην προτείνω ως ισάξια το "Venus In Cancer" (Blue Thumb, 1969) και το «περσικό» "Zarthus" (Vanguard, 1974).

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Basho ήταν σχεδόν στην αφάνεια και δυσκολευόταν να κλείσει συμφωνίες με δισκογραφικές, συνέχιζε όμως να συνθέτει και να ηχογραφεί τη μουσική του σε κασέτες. Ο αριθμός αυτών των ηχογραφήσεων είναι μάλλον άγνωστος. Ο θάνατος του ήταν όσο αινιγματικός όσο και η ζωή του: πέθανε στις 28 Φεβρουαρίου 1986 σε ηλικία 45 ετών από εγκεφαλικό που προήλθε από επιπλοκή ενώ ήταν στα χέρια του χειροπρακτικού του. Ήταν λες και έπρεπε να φύγει επιτακτικά, σαν να είχε κλείσει ο κύκλος του στη γη και έπρεπε να «αλλάξει πίστα».

Ο Robbie Basho υπήρξε ένας τολμηρός πνευματικός ταξιδιώτης, ένας Μύστης του πολιτισμού κι ένας εξαιρετικά ταλαντούχος μουσικός. Σήμερα ανακαλύπτουμε την τέχνη του, τόσες δεκαετίες μετά, και εκείνη μοιάζει επτασφράγιστη, μαγική και παντοδύναμη, σαν τον Μαύρο Μονόλιθο του Κιούμπρικ. Προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε τα μυστικά που ψιθυρίζει όμως πάντα κάτι μοιάζει να μας διαφεύγει. Ήταν ακριβώς όπως οι Σούφι που θαύμαζε, ένας σοφός άνθρωπος κι ένας άγνωστος ήρωας της ποίησης και της κιθάρας, ένας άνδρας ατσαλένιος σαν τις χορδές του.

Αυτό το άρθρο δεν σκοπεύει να παρέχει έτοιμη γνώση. Είναι ένα κάλεσμα, μια πρόσκληση να ενωθούμε στην εξερεύνηση ενός αδιανόητα μυστηριώδη καλλιτέχνη. Τις ομίχλες της ζωής του Robbie Basho μπορούν λίγο να ξεδιαλύνουν τα εκπληκτικά Robbie Basho Archives , που αποτέλεσαν και την κύρια πηγή μας. Υπάρχει επίσης το ντοκιμαντέρ Voice Of The Eagle: The Enigma Of Robbie Basho, καθώς και μια υπέροχη ραδιοφωνική του συνέντευξη το 1974. Από αυτή θα κλείσουμε με τα δικά του λόγια:

«To Υπερεγώ δεν ικανοποιείται πια από meat and potatoes μουσική. Η μουσική πρέπει να κάνει κάτι παραπάνω. Η μουσική πρέπει να σημαίνει κάτι παραπάνω.»

Προτεινόμενη Δισκογραφία

♦ The Falconer’s Arm I (Takoma, 1967)
♦ Venus In Cancer (Blue Thumb, 1969)
♦ The Voice Of The Eagle (Vanguard, 1972)
♦ Zarthus (Vanguard, 1974)
♦ Visions Of The Country (Windham Hill, 1978)

YouTube Playlist

♦ ''Lost Lagoon Suite''
♦ ''A North American Raga (The Plumstar)
♦ ''Blue Crystal Fire''
♦ ''The Thousand Incarnations Of The Rose''
♦ ''Orphan's Lament''
♦ ''Leaf In The Wind''
♦ ''Wounded Knee Soliloquy''
♦ ''Venus In Cancer''
♦ ''Zarthus''