"Zappa": Χαρτογραφώντας μια μεγαλοφυΐα

Όπως είναι ήδη γνωστό, στο φετινό Gimme Shelter Film Festival θα ζωντανέψουν τρεις σπουδαίες μορφές της μουσικής, ο Ronnie James Dio, ο Frank Zappa και ο Chuck Schuldiner, τρεις δημιουργοί που έφυγαν πρόωρα από κοντά μας. Οι πύλες άνοιξαν στις 24/10 για τον Ronnie και θα κλείσουν στις 07/11 με τον Chuck. Στο ενδιάμεσο και συγκεκριμένα στις 31/10, οι άνθρωποι του φεστιβάλ - το όραμα και το μεράκι των οποίων δεν είναι καθόλου τυχαίο - φύλαξαν το κυρίως πιάτο για τον θείο Frank.

Πώς όμως ξεκινάς να ξεδιπλώνεις το κουβάρι της ιδιοφυΐας του Frank Zappa;

Είναι αλήθεια πως υπάρχει πολύς κόσμος που γουστάρει τον Frank Zappa από τα λίγα πράγματα που έχει ακούσει ή απλώς από την βαρύτητα της επιρροής του, χωρίς όμως να έχει εμπεδώσει το σύνολο και το καλλιτεχνικό βεληνεκές του πολυσχιδούς του έργου. Εξάλλου, η δισκογραφία των 63 (!) δίσκων μέσα σε 27 χρόνια κι ενώ ήταν ακόμα εν ζωή (δεν μετράμε τα μετά θάνατον άλμπουμ) λειτουργούν μάλλον αποτρεπτικά για πολλούς κι είναι γεγονός ότι η τέχνη του Zappa είναι τόσο δαιδαλώδης που δύναται να σε ρουφήξει σαν μαύρη τρύπα. Η ταινία "Zappa" του Alex Winter χαιρετίστηκε από την κυκλοφορία της ως μια πλήρης επισκόπηση του μεγάλου αυτού έργου και, από αυτήν την άποψη, μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετική εκκίνηση για τον επίδοξο ακροατή-μελετητή.

Στις δύο ώρες που διαρκεί, παρελαύνουν από μπροστά μας εν συντομία όλα τα βασικά επεισόδια της εξαιρετικά παράξενης ζωής και της ακόμα πιο παράξενης καλλιτεχνικής του περσόνας. Ο δεκάχρονος πιτσιρικάς που επιθυμούσε να ανατινάξει το σχολείο του, ο έφηβος που αδιαφορούσε για την μουσική μέχρι που του τράβηξε την προσοχή το ακραίο avant-garde, ο αυτοδίδακτος μουσικός που έγραψε πρώτα Συμφωνία πριν επιχειρήσει να γράψει rock κομμάτι, ο φτωχός αλητάμπουρας που ζούσε σε ένα κρεβάτι στο ιδιόκτητο Studio Z, έχοντας μόνο χρήματα για τσιγάρα και φυστικοβούτυρο, αδυνατώντας όμως να εγκαταλείψει το όνειρο του… Η προσωπικότητα του Frank Zappa ήταν καθόλα one of a kind και, επιθυμώντας να κρατήσουμε αυτό το κείμενο spoiler-free, αρκεί να πούμε ότι δεν υπάρχει ούτε μία περίοδος της ζωής του στην οποία ο Zappa να υπήρξε συμβατικός ή να έκανε κάτι το αναμενόμενο.

Πολλοί άνθρωποι έχουν παρατηρήσει ότι κάποια μεγαλοφυή μουσικά πράγματα βρίσκονται στα όρια του να μοιάζουν κωμικά. Ο Frank Zappa μπορεί δικαίως να χαρακτηριστεί ως ο Πατέρας αυτής της τάσης, ειδικά στον χώρο του rock. Βλέποντας την ταινία, θεώρησα εξαιρετικά ενδιαφέρον τον τρόπο που ο Zappa δόμησε πάνω στην λειτουργία της κωμωδίας, όχι απλώς ένα σχεδόν αριστοφανικό - σε στιγμές - έργο αλλά συνολικά την ανατρεπτική του κοινωνική ματιά. Δύο στοιχεία τον χαρακτηρίζουν απ' άκρη σ' άκρη στην καλλιτεχνική του πορεία: η ασύλληπτη εργασιομανία/περφεξιονισμός και η επαναστατική του διάθεση απέναντι στην κοινωνία, τον καθωσπρεπισμό, την μουσική βιομηχανία, την πολιτική, ακόμα και στον ίδιο του τον εαυτό. Με το πρόσχημα του κωμικού, ο Zappa αποδομούσε τους πάντες και τα πάντα, φροντίζοντας πάντα πρωτίστως να σαμποτάρει τον εαυτό του και την πιθανότητα της «μεγάλης επιτυχίας».

Το "Zappa" θα επιτύχει να κερδίσει και τους πιο απαιτητικούς θεατές κυρίως για δύο λόγους: πρώτον, διότι δεν αποτελεί αγιογραφία. Οι παραξενιές, τα ελαττώματα και οι ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα του ίσως να μην εμβαθύνονται, όμως αποτυπώνονται χωρίς καμία διάθεση αποσιώπησης. Δεύτερον, διότι αξιοποιείται ένα σημαντικό μέρος του περιβόητου "Zappa's Vault", της αποθήκης με το προσωπικό αρχειακό του υλικό. Στην οθόνη, δεν θα παρελάσουν μόνο μερικοί από τους πιο σημαντικούς μουσικούς του 20ου αιώνα αλλά και υπέροχο αρχείο από αδιανόητα περίεργες σκηνές από τα δρώμενα των underground 60s. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στα σύντομα αποσπάσματα της διάδρασης μουσικών-κοινού στα τα live των Mothers Of Invention. Υπέροχο, γρήγορο μοντάζ!

Φυσικά, η διάρκεια του "Zappa" είναι πολύ μικρή για να εμβαθύνει κανείς στο σύνολο των πεπραγμένων του πολυπρόσωπου θείου Frank. Θα χρειαζόμασταν αρκετά πολύωρα ντοκιμαντέρ για να καταλάβουμε τον Zappa ως συνθέτη, ως εικαστικό, ως πολιτικό, ως μάρτυρα, ως ακτιβιστή, ως φίλο, σύζυγο και πατέρα. Ο Alex Winter όμως παραδίδει μια άριστη δουλειά που προσπαθεί σε σύντομο χρόνο να χαρτογραφήσει μια πραγματική μεγαλοφυΐα και να φωτίσει τις βασικές της πτυχές. Απολαύστε το και όσοι δεν ξέρετε πάρα πολλά για αυτόν τον τεράστιο άνθρωπο της μουσικής, ας είστε προετοιμασμένοι: η άποψη σας για το rock και την τέχνη συνολικά θα εμπλουτιστεί, πιθανόν μάλιστα να ανατραπεί!