Björk

Έχω φτάσει στο σημείο που με απανωτά γράψε-σβήσε βρέθηκα με ένα κείμενο δυο χιλιάδων λέξεων, κι ακόμη δεν βρίσκω τον τρόπο να μιλήσω για το "Fossora", το δέκατο άλμπουμ της Ισλανδής Björk Guðmundsdóttir, κατά κόσμον απλώς Björk. Αν είναι δύσκολο να μιλήσεις για οποιοδήποτε έργο τέχνης, είτε ενταγμένο στο πλαίσιο της προσωπικής πορείας του δημιουργού, είτε στο ευρύτερο καλλιτεχνικό συγκείμενο της εποχής του, είναι ακόμη πιο δύσκολο να μιλήσεις για το τελευταίο έργο μίας μουσικού τόσο sui generis όσο η Björk, που έχει ταυτιστεί με τον πειραματισμό και τα alien aesthetics. Το "Fossora" ήταν καταδικασμένο - βαριά λέξη, το ξέρω - από την αρχή να μην ανταποκριθεί στις προσδοκίες μας. Μπορεί να τις υπερέβαινε ή να τις άφηνε αναπάντητες, ωστόσο οι πιθανότητες να είναι ακριβώς αυτό που περιμέναμε ήταν ελάχιστες, έως μηδαμινές. Τι θα σήμαινε, εξάλλου, αν μία ανατρεπτική καλλιτέχνιδα δεν κατάφερνε να είναι ανατρεπτική ως προς τις προβλέψεις μας;

H καλλιτεχνική της ύπαρξη, σε επίπεδο μουσικής σύνθεσης, παρουσίασης, εικόνας, και περφόρμανς περιστρέφεται τόσο πολύ γύρω από τη ζωή της, που ξεπερνάει την απλή έκφραση. Η πιο τρανή περίπτωση τα δύο άλμπουμ που σημάδεψαν την καριέρα της σε δύο διαφορετικές εποχές της, τα "Vespertine" και "Vulnicura", όπου αφηγούνται την ανατολή και τη δύση του γάμου της με τον Matthew Barney, με στίχους που δίνουν την αίσθηση κλειδαρότρυπας. Αντίστοιχα με το "Fossora", και συγκεκριμένα στα κομμάτια "Sorrowful Soil" και "Ancestress", με τρόπο εξίσου αυτοαποκαλυπτικό μας κάνει μάρτυρες του θανάτου της μητέρας της, Hildur Rúna Hauksdóttir, που πέθανε το 2018: The machine of her breathed all night while she rested. Revealed her resilience, and then it, it didn't.

Φυσικά το "Fossora", όπως και οι δίσκοι πριν από αυτό, δεν είναι μία ημερολογιακή καταγραφή σκέψεων, γεγονότων, και συναισθημάτων. Δεν πρόκειται για δημόσιο θρήνο, όπως ας πούμε συμβαίνει σε ένα "A Crow Looked at Me", ούτε για ασφυκτικό σπαραγμό α λα "Skeleton Tree". Είναι ένα όχημα, με το οποίο η Björk μιλάει για τις σχέσεις, τα κληροδοτήματα των ρόλων, την αντιμετάθεση χαρακτηριστικών μεταξύ γονέα-παιδιού, αλλά και ευρύτερα, για όλα όσα μας συνδέουν με τον τόπο, την κοινότητα, την κοινωνία. Και όπως συμβαίνει σχεδόν από την αρχή της καριέρας της, το όχημα αυτό δεν είναι μόνο μουσικό, αλλά κουβαλάει και μία ολόκληρη αισθητική. Η Björk μεταμορφώνεται ολόκληρη σε ένα έργο τέχνης, και χρησιμοποιεί τα προσθετικά επιθέματα, τις μάσκες σιλικόνης, και τα κοστούμια, για να μιλήσει για πράγματα ανθρώπινα, συναισθήματα, φόβους, βιώματα, σκέψεις. Κατά κάποιον τρόπο, η πλήρης μεταμφίεσή της στα πιο εξωφρενικά εξω-γήινα όντα στοχεύει στην ανάδειξη της πιο ανθρώπινης πλευράς της.

Η εικονοπλασία και ο συμβολισμός δεν ήταν ποτέ τυχαίος, εξάλλου. Τα μανιτάρια, με τις υφάδες τους να απλώνονται σε επικοινωνιακά δίκτυα κάτω από το έδαφος, είναι κι ο κεντρικός συμβολισμός που επιλέγει για να μιλήσει για τις σχέσεις. Ο νεολογισμός του τίτλου, μία θηλυκή εκδοχή του λατινικού fossor, δηλαδή «εκείνος που σκάβει» είναι ο τρόπος της για να σχολιάσει τη μητρότητα και τη γυναικεία ταυτότητα, και σκάβει κάτω από το σκληρό Ισλανδικό χώμα, ως άλλη fossora, για να τραβήξει απαντήσεις μέσα από την κουλτούρα και την κοινωνία της. Her fossorial claw Digs downwards, Dissolves old pain, dug down to rot, Decomposes debris, Degrades Sorrows, hair and hooves τραγουδάει στο ομώνυμο κομμάτι.

Βρύα, λάσπη, μύκητες, σκοτάδι, γήινοι παλμοί, σύνθεση σχέσεων και αποσύνθεση σωμάτων. Οι ήχοι που μας συνοδεύουν μέσα σε αυτό το ανήλιαγο σπήλαιο είναι ψυχροί - βοηθάνε και τα έξι μπάσα κλαρίνα σε αυτό, αλλά κυρίως ευθύνονται οι συνθετικές ιδιοτροπίες, που την τελευταία δεκαετία έχουν οξυνθεί σε βαθμό που κερδίζουν προτεραιότητα έναντι των ξεκάθαρων μουσικών ιδεών. Τα φωνητικά έχουν αποδεσμευτεί εντελώς από κάθε πρόσχημα ευκολομνημόνευτης γραμμής, οι ρυθμοί και η μελωδία έχουν διαλυθεί στη ρευστότητα και τη δυσαρμονία, και τα beats δεν θυμίζουν τις χορευτικές στιγμές ενός "Pluto" ή ενός "Declare Independence", αλλά περισσότερο το πυρετώδες όνειρο ενός κλαμπόβιου. Το αποτέλεσμα άλλοτε παρουσιάζει ενδιαφέρον, όπως στο τρυφερό κι αγαπησιάρικο "Ovule", άλλοτε όμως γίνεται απαιτητικό και δύστροπο, όπως στο δεύτερο μισό του "Victimhood", που διαμελίζεται από τις διαφορετικές κατευθύνσεις που προσπαθεί να πάρει ταυτόχρονα. Ωστόσο, διορθώνει την κουραστική εσωστρέφεια που εμφάνιζε ο προ πενταετίας προκάτοχός του, το κατά τ’ άλλα συμπαθέστατο "Utopia", που ακουγόταν ταυτόχρονα ονειρικό και σακχαρώδες, σαν τα σύννεφα που σχηματίζει το γάλα εβαπορέ όταν διαλύεται στο νερό.

Ο μουσικός πλούτος και η συντομότερη διάρκεια είναι σαφώς στα θετικά του "Fossora", που αξιοποιεί σχεδόν όλο το μουσικό της λεξιλόγιο: Reggaeton και κλασική, επεξεργασμένες a capella πολυφωνίες, beats με ζεστές ενορχηστρώσεις εγχόρδων, μπάσα κλαρίνα και φλάουτα, και μία εντυπωσιακά αειθαλής φωνή σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως όλα αυτά αναπνέουν, παίρνουν αποστάσεις μεταξύ τους, έχουν το δικό τους χώρο να αναπτυχθούν, προσδίδοντας έναν δροσερό αέρα νηφαλιότητας και γείωσης. Με την εξαίρεση της πιο εγκεφαλικής και απαιτητικής τριάδας "Ancestress - Fagurt Er í Fjörðum - Victimhood" στο κέντρο του δίσκου, οι συνθέσεις κυλούν νεράκι για οποιοδήποτε έχει εξοικειωθεί στο παρελθόν με τη μουσική της Björk, με αποκορύφωμα ίσως το δεύτερο μισό, που είναι και το πιο φωτεινό από τα δύο, ειδικά ως προς το πιο ευκολομνημόνευτο ομότιτλο.

Όπως σε κάθε κυκλοφορία, η Björk έχει πλαισιωθεί από μία ομάδα ανθρώπων για να πραγματοποιήσει το όραμά της. Εκτός από το σεξτέτο μπάσων κλαρίνων Murmuri, και τον Ινδονήσιο dj Kasimyn στα gabber techno σημεία του δίσκου, που είδαμε και στο video του "Atopos", έχουμε και την Καναδή Emily Nicolas στο θεραπευτικό "Allow", και τον serpentwithfeet στο "Fungal City", ενώ σε δύο συνθέσεις τραγουδά με τα παιδιά της, με τον Sidri Eldon στο ελεγειακό "Ancestress" και με την Ísadóra Bjarkardóttir Barney στο γλυκόπικρο "Her Mother’s House".

Στο τέλος, και μέσα στο λόγο που αναπτύσσεται γύρω από ένα δίσκο που επιχειρεί κι ο ίδιος να μιλήσει για πάρα πολλά πράγματα, είναι εύκολο να χαθεί η μπάλα, οπότε ας ανακεφαλαιώσουμε. Το "Fossora" ξεμακραίνει από τον χαρακτήρα των τελευταίων προκατόχων του μόνο όσο πατάει η γάτα, χωρίς να αξιώνεται πως φέρνει μαζί του μία τρομερή επιστροφή στις ρίζες (pun not inteded). Το πιο πιθανό είναι να μην αλλάξει τη γνώμη κανενός για το ποιόν της μουσικής της, όμως διατηρεί ζωντανό το μύθο μίας καλλιτεχνικής ύπαρξης που δημιουργεί και ζει με τους δικούς της όρους, θολώνοντας το σύνορο μεταξύ προσωπικής εμπειρίας και δημόσιας έκφρασης, και καθιστώντας το σημείο συζήτησης για τα αφηρημένα concepts που έχει κατά νου. Υπάρχει τρομερός μουσικός πλούτος μόλις ξυστεί η επιφάνεια, και χρειάζεται μία υπομονή για να φτάσουμε σε έδαφος αρκετά στέρεο ώστε να αρχίσει η ακρόαση να γίνεται βίωμα. Hope is a muscle λέει η Björk, κι εγώ θα συμπληρώσω ότι μυς είναι και η ικανότητά μας να συνδεόμαστε με τη μουσική της: για να μπορέσουμε να σηκώσουμε το βάρος των πειραματισμών που περικλείονται, χρειάζεται χρόνος και εκγύμναση.

Bandcamp
Youtube Playlist