Stephan Thelen: «Η μουσική και τα μαθηματικά εκφράζουν τα μυστήρια της ύπαρξης»

Οι Ελβετοί Sonar είναι ένα από τα σημαντικά avant prog σχήματα της τελευταίας δεκαετίας κι ο mastermind τους Stephan Thelen αποτελεί έναν σύγχρονο guru της κιθαριστικής τέχνης, όπως μαρτυρούν οι δουλειές της κανονικής του μπάντας αλλά και των πολυάριθμων project του. Στο νέο του άλμπουμ ο Stephan συστήνεται στο κοινό ως συνθέτης, με το "World Dialogue" να περιέχει τέσσερις θαυμάσιες συνθέσεις για κουαρτέτο εγχόρδων, μία εκ των οποίων εκτελείται από τους κορυφαίους Kronos Quartet.

Με ευγένεια και ήθος, συνομιλήσαμε μαζί του για τη νέα του αυτή περιπέτεια και για όλα τα στάδια δημιουργίας του "World Dialogue". Δεν ξεχάσαμε όμως την κιθάρα: η συζήτηση μας περιελάμβανε τους Sonar, τον David Torn και τον Markus Reuter, καθώς και τους πολυμορφικούς κόσμους της μουσικής και των μαθηματικών. Μακριά από τα ρεύματα των διάφορων trends, έχουμε τη χαρά να σας παρουσιάσουμε τον Stephan Thelen, έναν γνήσιο avant καλλιτέχνη.

Stephan, σε καλωσορίζω στο Rocking.gr, είναι τιμή μου που μιλάμε! Ελπίζω να είσαι καλά και υγιής με όλη αυτήν την κατάσταση τριγύρω μας.

Ευχαριστώ Αντώνη. Γενικώς είμαι ΟΚ. Το να είναι ένας συνθέτης κλεισμένος σπίτι δεν είναι μεγάλο πρόβλημα, στους πρώτους μήνες του lockdown μπόρεσα να δουλέψω παραγωγικά γι αρκετά διαφορετικά project. Οι τελευταίοι μήνες είναι κάπως δυσκολότεροι, εξαιτίας των πολιτικών εντάσεων στον κόσμο αλλά και λόγω της γενικότερης ανασφάλειας για το κοντινό μέλλον εξαιτίας του Covid.

Οι περισσότεροι σε γνωρίζουμε από τα rock σου σχήματα αλλά το εντυπωσιακό νέο σου άλμπουμ είναι νεοκλασικό και σε παρουσιάζει σαν συνθέτη. Ποια είναι η ιστορία του άλμπουμ; Πότε ξεκίνησες να το συνθέτεις και πόσο καιρό σχεδίαζες να κυκλοφορήσεις έναν δίσκο για κουαρτέτο εγχόρδων;

Πάντα με συνάρπαζαν τα κουαρτέτα εγχόρδων, πρόκειται για έναν τόσο σπουδαίο συνδυασμό οργάνων. Μου αρέσουν ιδιαίτερα τα κουαρτέτα των Bèla Bartòk, Shostakovich και Steve Reich. Είχα πάντα το όνειρο να κυκλοφορήσω το δικό μου άλμπουμ για κουαρτέτο εγχόρδων. Έγραψα το πρώτο μου κουαρτέτο "World Dialogue" το 2006 χωρίς να έχω σχέδια για την ηχογράφηση ολόκληρου άλμπουμ, αλλά όταν ο Giacomo Bruzzo της RareNoise Records προσφέρθηκε γενναιόδωρα να κυκλοφορήσει ένα solo άλμπουμ με τη μουσική μου, είχα μόλις τελειώσει τη σύνθεση του τέταρτου κομματιού "Silesia". Ξέροντας ότι είχα αρκετά καλό υλικό, δεν δίστασα και του είπα ότι ήθελα να κάνω ένα άλμπουμ με κουαρτέτο εγχόρδων. Ο Giacomo υποστήριξε την ιδέα εξαρχής κι είμαι ευγνώμων που μου έδωσε αυτήν τη σπουδαία ευκαιρία.

Το να ηχογραφούν οι Kronos Quartet μία σύνθεση μου είναι η πραγματοποίηση ενός ονείρου και μία από τις σημαντικές στιγμές της ζωής μου

Η παρουσία των Kronos Quartet είναι φυσικά ένα πολύ σημαντικό στοιχείο του "World Dialogue". Πώς πραγματοποιήθηκε αυτή η συνεργασία και τι σημαίνει για σένα προσωπικά η εκτέλεση της μουσικής σου από ένα τόσο σεβαστό σχήμα;

Το να ηχογραφούν οι Kronos μία σύνθεση μου είναι η πραγματοποίηση ενός ονείρου και μία από τις σημαντικές στιγμές της ζωής μου. Πρέπει να ευχαριστήσω τον φίλο μου Anil Prasad, μουσικό δημοσιογράφο που διευθύνει το Innerviews, σίγουρα το σπουδαιότερο online database για υψηλής ποιότητας συνεντεύξεις με μουσικούς παγκοσμίου φήμης. Τον Απρίλιο του 2014, καθόμασταν στο διαμέρισμα μου στη Ζυρίχη και άκουσε μια computer demo εκδοχή του "World Dialogue". Του άρεσε πάρα πολύ κι είπε ότι θα το δώσει στον David Harrington (βιολιστή και καλλιτεχνικό διευθυντή των Kronos Quartet), τον οποίον θα συναντούσε σύντομα για μια συνέντευξη. Θυμάμαι καθαρά το απόγευμα που τσέκαρα τα email μου και βρήκα ένα μήνυμα από τον David να μου λέει πόσο του άρεσε η έντονη ενέργεια του κομματιού. Μας πήρε λίγο καιρό αλλά, τελικά, καταφέραμε να συναντηθούμε στο San Francisco, τον Μάιο του 2016. Μου είπε ότι θέλει ένα καινούριο κομμάτι για το πρόγραμμα των Kronos Quartet "50 For The Future". Επέστρεψα σπίτι κι άρχισα αμέσως να δουλεύω το "Circular Lines", το οποίο τελείωσα στα τέλη της χρονιάς. Συναντήθηκα με όλο το κουαρτέτο στο Chiasso τον Μάιο του 2017, όπου και κάναμε μαζί μια πρόβα. Ο David μου είπε ότι λάτρεψαν το κομμάτι κι ότι ήταν ρυθμικά η πιο δύσκολη σύνθεση που έπαιξαν ποτέ.

Συχνά χρησιμοποιώ απλές μαθηματικές ιδέες και μοτίβα για να κάνω τη μουσική ενδιαφέρουσα

Πράγματι, το "Circular Lines" που παίζουν οι Kronos Quartet έχει ένα από τα πιο παράξενα ρυθμικά μοτίβα που έχω ακούσει ποτέ - ακούγεται πολύ δύσκολο να παιχτεί. Όταν συνθέτεις μουσική, έχεις πάντα στο μυαλό σου πρώτα τη ρυθμική της βάση;

Είναι δύσκολο κομμάτι για να παιχτεί με ακρίβεια και να έχει το σωστό groove. Χρειάζεται μια αληθινή ομαδική προσπάθεια, όπου ο κάθε παίχτης πρέπει να κάνει το δικό του/της ρυθμό να κλειδώσει τέλεια με τους ρυθμούς που εκτελούν οι υπόλοιποι.

Όντως, πολύ συχνά ξεκινάω με μια ρυθμική ή δομική ιδέα. Η μουσική μου είναι αρκετά απλή, αρμονικά και μελωδικά, οπότε μου αρέσει να επικεντρώνομαι στους ρυθμούς, στους ήχους, στη διάδραση των ανεξάρτητων «φωνών» και στο πώς αναπτύσσουν ένα τρισδιάστατο αποτέλεσμα. Συχνά χρησιμοποιώ απλές μαθηματικές ιδέες και μοτίβα για να κάνω τη μουσική ενδιαφέρουσα, το πιο σημαντικό όταν συνθέτω όμως είναι η μουσική να έχει μια διαύγεια σκέψης και ένα επείγον συναίσθημα.

Το Al Pari Quartet είναι το άλλο σχήμα που εμφανίζεται στο άλμπουμ κι έχει έναν διαφορετικό, μελωδικότερο χαρακτήρα. Ποιο είναι το background αυτής της συνεργασίας;

Ένας πρώην μαθητής μου, μου ανέφερε το καλοκαίρι του 2019 ότι ένα κουαρτέτο από την Πολωνία έπαιζε το "Circular Lines" σ’ ένα φεστιβάλ στα νότια της Ελβετίας. Δεν μπορούσα να παρευρεθώ στο κοντσέρτο αλλά επικοινώνησα μαζί τους και με προσκάλεσαν σε μια πρόβα τους, όπου και μου έπαιξαν το κομμάτι. Εντυπωσιάστηκα από το πόσο σφιχτοί και ακριβείς ήταν και αγάπησα το ανατολικοευρωπαϊκό attitude που προσέθεσαν στο κομμάτι. Τους έδωσα επίσης μια παρτιτούρα με το "Chaconne", το οποίο εκτέλεσαν για πρώτη φορά λίγες βδομάδες μετά, στην Πορτογαλία. Πρόκειται για τέσσερις νεαρές γυναίκες, πολύ ταλαντούχες, φιλόδοξες και αφοσιωμένες. Μιλήσαμε και μου ζήτησαν να γράψω μια σύνθεση ειδικά για εκείνες, που θα βασιζόταν στην παραδοσιακή μουσικής της Silesia (σσ: περιοχή της Πολωνίας). Φυσικά, δεν επρόκειτο να έλεγα όχι και το κομμάτι έγινε το "Silesia", το οποίο ετοίμασα στα τέλη του 2019. Ύστερα συμφωνήσαμε να ηχογραφήσουν τις τρεις συνθέσεις για το άλμπουμ και να συμπεριλάβουμε και το "Circular Lines" που ήταν ήδη ηχογραφημένο από το 2017.

Υπάρχει μια «κινηματογραφική» ποιότητα στο track "Chaconne". Έχεις εμπειρία στη σύνθεση μουσικής για films ή για το θέατρο; Κι αν όχι, είναι ένας χώρος που σε ενδιαφέρει;

Έχω συνθέσει μουσική για θέατρο και κινηματογράφο αλλά όχι για κάτι ιδιαίτερα γνωστό. Πρόσφατα, το "Circular Lines" χρησιμοποιήθηκε σε ένα διεθνές φιλμ για τον χορευτή Merce Cunningham. Προφανώς και με ενδιαφέρει να συνθέσω περισσότερη μουσική για θέατρο και κινηματογράφο και συμφωνώ ότι η μουσική μου έχει συχνά μια «κινηματογραφική» ποιότητα.

Το track "World Dialogue" είναι μάλλον το αγαπημένο μου, μου αρέσει πολύ η δομή και οι δυναμικές του. Μπορώ να ρωτήσω πώς διάλεξες αυτόν τον τίτλο; Ποιος είναι ο Παγκόσμιος Διάλογος που είχες κατά νου;

Σε πολλά κουαρτέτα εγχόρδων έχεις αυτή την αίσθηση ότι τέσσερις άνθρωποι έχουν μια συζήτηση. Κάποιος λέει κάτι, κάποιος απαντάει, ένας τρίτος διαφωνεί, επιχειρηματολογούν, γελάνε, φωνάζουν και τα λοιπά. Στο "World Dialogue" αισθάνθηκα ότι αυτός ο διάλογος ήταν διεθνής και πολυπολιτισμικός και ο τίτλος μου φάνηκε ταιριαστός.

Ένοιωθα μια διαρκή απέχθεια με το πόσο εγωιστικά ανταποκρίθηκαν στην προσφυγική κρίση οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών

Διάβασα κάπου ότι η προσφυγική κρίση ήταν ανάμεσα στα ενδιαφέροντα σου, ενώ συνέθετες το άλμπουμ. Ερχόμενος από μία χώρα που βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα σχετικά με αυτήν την κρίση, θα ήθελα να μάθω την άποψη σου για το όλο θέμα.

Το "Circular Lines" γράφτηκε το καλοκαίρι του 2016, ενώ η προσφυγική κρίση ήταν τα κύριο θέμα στις ειδήσεις. Ένοιωθα μια διαρκή απέχθεια με το πόσο εγωιστικά ανταποκρίθηκαν σε αυτή την κρίση οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών κι ήμουν φοβερά λυπημένος με το να βλέπω πόσο υπέφεραν οι πρόσφυγες. Αυτά τα συναισθήματα βρήκαν τον δρόμο τους μέσα στη σύνθεση αλλά ήταν επίσης σημαντικό για μένα, να μεταφέρω τελικά και μια αίσθηση ελπίδας.

Κάποιες στιγμές στο "World Dialogue", η μουσική ακούγεται αρκετά οικεία, κατά κάποιο τρόπο κοντά στα rock σου σχήματα. Προφανώς αυτό έχει να κάνει με τα πολυρυθμικά μοτίβα της μουσικής σου. Θα συνέθετες μουσική για συνδυασμό rock γκρουπ και κουαρτέτου εγχόρδων;

Ναι, αν κάποιος μου ζητούσε ένα τέτοιο κομμάτι, θα ήταν χαρά μου να το συνθέσω. Πρόκειται για έναν πολύ ενδιαφέρων συνδυασμό οργάνων, αν και τεχνικά είναι λίγο δύσκολο επειδή ένα rock γκρουπ είναι κατά πολύ δυνατότερο σε ένταση από ένα κουαρτέτο εγχόρδων.

Έγινα «οπαδός» των Sonar μετά το "Vortex", θαυμάζω πραγματικά τον τρόπο που αυτή η μπάντα ακούγεται ακαδημαϊκή και προσιτή ταυτόχρονα. Είναι οι Sonar το κύριο εκφραστικό σου μέσο; Θα συνεχιστεί η συνεργασία σας με τον David Torn;

Τα τελευταία δέκα χρόνια, οι Sonar ήταν σίγουρα το βασικό μου project. Μετά τα "Tranceportation", δεν νομίζω να ηχογραφήσουμε άλλο άλμπουμ στο κοντινό μέλλον και, εξαιτίας του Covid 19, δεν παίξαμε κανένα live μέσα στο 2020. Συνεπώς, οι Sonar βρίσκονται τώρα σε μια κατάσταση αναμονής. Σίγουρα εύχομαι να δουλέψουμε ξανά μαζί με τον David, είναι ένας θαυμάσιος φίλος, ένας μοναδικός μουσικός κι ένας από τους αγαπημένους μου κιθαρίστες. Η χημεία ανάμεσα σε εκείνον και τους Sonar είναι πραγματικά σπουδαία. Ο τρόπος που αναμιγνύεται η ακριβής και σφιχτά δομημένη πλευρά της δικής μας μουσικής με το αυτοσχεδιαστικό, ωμό, συναισθηματικό κι ελεύθερο από φόρμες δικό του παίξιμο είναι σαν το Ying και το Yang της μουσικής. Ακούγεται προσχεδιασμένο και αυτοσχεδιαστικό ταυτόχρονα. Θα μπορούσες να πεις ότι οι Sonar είναι το τοπίο και ο David ο – συχνά πολύ δραματικός - καιρός. Μαζί δίνουμε μια πλήρη εικόνα.

Η ηλεκτρική κιθάρα ακόμα εξελίσσεται δυναμικά

Πέρσι κυκλοφόρησες επίσης ένα άλμπουμ με τον Markus Reuter - ακόμα ένας εκπληκτικός και καινοτόμος κιθαρίστας. Πώς αισθάνθηκες που συνεργάστηκες μαζί του; Επίσης, πιστεύεις ότι το παίξιμο της ηλεκτρικής κιθάρας εξελίσσεται ακόμα, όσο στα '70s και τα '80s;

Ο Markus είναι από τους αγαπημένους μου μουσικούς, είναι ταυτόχρονα καινοτόμος και πολύ παραγωγικός. Δουλεύουμε πολύ καλά μαζί κι αισθάνομαι ότι αλληλοσυμπληρωνόμαστε τέλεια. Συνήθως του στέλνω ένα track μ’ έναν ρυθμό κι εκείνος αυτοσχεδιάζει σε 5-6 διαφορετικά tracks πάνω στον ρυθμό, εντελώς ωμά, αυθόρμητα και χωρίς edit. Ύστερα επεξεργάζομαι τα μέρη του και τα κάνω να ακούγονται σαν ολοκληρωμένη σύνθεση. Μου αρέσει αυτός ο τρόπος δουλειάς γιατί παίρνεις το καλύτερο από δύο κόσμους, τη νοητική διαύγεια και τη σωστή δόμηση μιας σύνθεσης αλλά και τον αυθορμητισμό κι ενθουσιασμό του αυτοσχεδιασμού.

Ναι, πιστεύω πως η ηλεκτρική κιθάρα ακόμα εξελίσσεται δυναμικά. Με τη μοντέρνα τεχνολογία, πολλά νέα πράγματα είναι εφικτά και υπάρχουν πολλοί κιθαρίστες όπως ο Markus κι ο David που χρησιμοποιούν την τεχνολογία με ενδιαφέροντες και πολύ μουσικούς τρόπους.

Μπορείς να περιγράψεις στους αναγνώστες μας το concept του "Fractal Guitar" και των project σου με "Tritone" κιθάρα;

Η "Tritone"κιθάρα είναι απλά ένα όνομα για μια κιθάρα κουρδισμένα σε «Τρίτονα», σε μουσικά διαστήματα που θεωρούνται ιδιαιτέρως δυσαρμονικά. Το κούρδισμα αλλάζει ολοκληρωτικά το όργανο και ηχεί πολύ ιδιαίτερα. Η πιο μπάσα χορδή είναι η C κάτω από την κανονική E, μετά είναι η F#, μετά ξανά η C, και τα λοιπά. Με τον όρο "Fractal Guitar" εννοώ γενικά έναν κιθαριστικό ήχο που δεν είναι απλά ένας τόνος που σβήνει σύντομα, αλλά ένας τόνος που - με τη χρήση delay, reverb και άλλων εφφέ - θέτει σε κίνηση μια ολόκληρη μουσική διαδικασία και ζωγραφίζει έναν ηχητικό πίνακα που μοιάζει με Fractal (σσ: μαθηματικός όρος που μεταφράζεται σαν Μορφόκλασμα). Συνήθως, προγραμματίζω ένα delay να επαναλαμβάνει μετά από τρία όγδοα ή μετά από πέντε ή εφτά όγδοα - πολύ πιο δύσκολο στην εκτέλεση. Αν ακούσετε το ομώνυμο track από το άλμπουμ μου "Fractal Guitar", θα καταλάβετε εύκολα τι εννοώ.

Η μουσική και τα μαθηματικά είναι εξίσου δυνατά στο να εκφράζουν τα βαθιά μυστήρια της ύπαρξης

Είσαι επίσης και μαθηματικός! Δεν θα ρωτήσω ποια από τις δύο «γλώσσες» (τη μαθηματική ή τη μουσική) αγαπάς περισσότερο ή για τις ομοιότητες τους αλλά για τις διαφορές τους: ποιο είναι το στοιχείο που διαθέτει η κάθε μία το οποίο είναι αδύνατο να βρεις στην άλλη;

Υπάρχουν πολλές προφανείς διαφορές, όπως το ότι δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις τη μουσική για να κάνεις επιστημονικούς υπολογισμούς ή τα μαθηματικά αν θέλεις να χορέψεις. Πολλοί θα έλεγαν ότι πρόκειται για πράγματα αντίθετα, ότι η μουσική είναι μόνο για τα συναισθήματα και τα μαθηματικά μόνο για τη λογική και τη νόηση, πράγμα το οποίο είναι φυσικά ανοησία. Πιστεύω ότι η μουσική και τα μαθηματικά είναι εξίσου δυνατά στο να εκφράζουν τα βαθιά μυστήρια της ύπαρξης αλλά ότι επίσης η μουσική έχει ένα μικρό προβάδισμα, διότι μπορεί να παρακάμψει το νου και να απευθυνθεί απευθείας στην καρδιά.

Αισθάνεσαι κομμάτι της progressive rock σκηνής; Επίσης, μπορείς να μας αναφέρεις τις βασικές σου επιρροές σαν κιθαρίστας και συνθέτης;

Όχι, δεν αισθάνομαι ότι είμαι κομμάτι καμίας σκηνής. Με τον όρο "progressive rock", οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται κατακλυσμιαίες ενορχηστρώσεις με keyboards στο στυλ του Rick Wakeman, η μουσική μου είναι πολύ μακριά από αυτό. Οι βασικές μου επιρροές είναι οι King Crimson της περιόδου 1972-1974, συμπεριλαμβανομένων των προσωπικών δουλειών του Robert Fripp, η minimal μουσική του Steve Reich και η μουσική του Bela Bartok. Θα έλεγα ότι η δική μου μουσική είναι minimal, πολυρυθμική κι ατμοσφαιρικά groovy αλλά αυτή δεν είναι πολύ πρακτική περιγραφή…

Ποια είναι τα projects που δουλεύεις για το κοντινό μέλλον;

Θα υπάρξουν τουλάχιστον τρία άλμπουμ μέσα στο 2021. Μόλις τελείωσα το "Fractal Guitar 2", το οποίο ηχογραφήθηκε μέσα στο lockdown, με τους ίδιους μουσικούς που συμμετείχαν και στο πρώτο άλμπουμ και με την προσθήκη μερικών ακόμα. Ηχογράφησα επίσης κάποια tracks με τον Jon Durant, έναν υπέροχο αμερικανό κιθαρίστα. Θα ηχογραφήσουμε κάποια track ακόμα και κάποια στιγμή θα κυκλοφορήσουμε ένα άλμπουμ ως ντουέτο. Επίσης, είμαι πολύ χαρούμενος που συνεργάζομαι με τον Γερμανό συνθέτη Jan Peter Schwalm (ο οποίος έχει συνεργαστεί με τον Brian Eno) σε μια μπάντα που συμπεριλαμβάνει τον Νορβηγό κιθαρίστα Eivind Aarset, τον Βρετανό μπασίστα Tim Harries, τον ντράμερ των Sonar Manuel Pasquinelli και πιθανόν κάποιους γνωστούς μουσικούς ακόμα από Ελβετία και Νορβηγία. Το πλάνο είναι να κυκλοφορήσουμε ένα άλμπουμ μέσω της RareNoise στα τέλη του 2021.

Θέλω να σε ευχαριστήσω θερμά γι' αυτήν τη συνομιλία και να ευχηθώ κάθε επιτυχία σε όλες τις δραστηριότητες σου!

Ευχαριστώ πάρα πολύ, ήταν ευχαρίστηση μου!