Η δημιουργική άνοιξη του Rock Progressivo Italiano

Υπάρχουν φορές που το δεδομένα ποιοτικό μένει στις σκιές της λήθης, καταφέρνοντας να βρει μονάχα μια μικρή μερίδα της απήχησης που πραγματικά θα δικαιούταν. Στη μουσική βιομηχανία τέτοιες περιπτώσεις είναι κάτι το σύνηθες, καθώς μονάχα το ταλέντο και η σκληρή δουλειά μοιάζουν να μην αρκούν πάντα. Ωστόσο, με το χρόνο να αποδεικνύεται ο αντικειμενικότερος κριτής, τα μουσικά έργα των αφανών ηρώων υπάρχουν, περιμένοντας να αποκαλύψουν τη μαγεία τους σε αυτούς που θα τα ανακαλύψουν.

Στα πλαίσια αυτής της «διαστροφής», θα παρουσιάζουμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα, μέσω μίας στήλης που καθόλου τυχαία επέλεξε να παίξει με τις λέξεις progress και obsession, ένα δίσκο από το ευρύτατο φάσμα και την κληρονομιά του progressive rock, που δεν κατάφερε ποτέ να ξεφύγει ενός cult συλλεκτικού επιπέδου.

Days of progressive past Vol. 55:

Από το Italian Pop στο Rock Progressivo Italiano - Μια εισαγωγή

Το μουσικό κίνημα του Rock Progressivo Italiano αποτελεί ιστορικά τον έναν από τους τρεις ισχυρότερους προοδευτικούς πόλους των '70s, υπολειπόμενο μονάχα σε αναγνωρισιμότητα και ειδικό βάρος της διαχρονικά κυρίαρχης βρετανικής σκηνής κι έχοντας ανάλογο αντίκτυπο (αν και με διαφορετικό τρόπο) από το εξόχως πειραματικό γερμανικό προοδευτικό κύμα. Κι αν το τελευταίο είχε σαφώς εντονότερες κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, σε μια διχασμένη μεταπολεμική Γερμανία (με το προ δεκαετίας σχετικό ντοκιμαντέρ του BBC να αποτελεί μια αρκούντως κατατοπιστική πρώτη σχετική επαφή), η ιταλική προοδευτική rock σκηνή φαίνεται να ξεσπάει λόγω μιας πιο διευρυμένης αλληλουχίας καταστάσεων, συνεπικουρούμενη από την έτσι κι αλλιώς έντονη ιταλική πολιτιστική παράδοση.

Η διαχρονικά ένονη παρουσία της Καθολικής Εκκλησίας στον ιταλικό βίο, συγχρόνως με ένα κύμα ανακατατάξεων στην κοινωνία της γειτονικής χώρας, έντονα ανανεωτικών συγκριτικά με τα μέχρι τότε εδραιωμένα και ιδιαιτέρως συντηρητικά πρότυπα, προκάλεσαν μια αντίθεση καταστάσεων στην οποία ο μέσος Ιταλός πολίτης κλήθηκε να επανακαθορίσει τις θέσεις του. Σημαντικό ρόλο στα παραπάνω, διαδραμάτισε ο αριστερός πολιτικός χώρος, ένας χώρος που έβρισκε εναντίον του τόσο την Εκκλησία, όσο και την τότε πολιτική ηγεσία, η οποία έτσι κι αλλιώς παρουσίαζε έντονους συμφεροντολογικούς δεσμούς με εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά βοήθησε τα μέγιστα στις ανανεωτικές κοινωνικές αλλαγές που συνέβησαν μέσω των πιέσεων και των διεκδικήσεων του.

Η νέα, τότε, γενιά Ιταλών μουσικών, αναμενόμενα σχεδόν, εντασσόταν ιδεολογικά στον προαναφερθέντα χώρο, καθώς η ανάγκη για αλλαγές, τόσο κοινωνικά, όσο και μουσικά φαινόταν επιτακτική. Σχετικότερο παράδειγμα επ’ αυτού αποτελούσαν οι Area, ένα άκρως πολιτικοποιημένο σύνολο με διεθνιστική κομμουνιστική φιλοσοφία, έστω κι αν το δημιουργικό όχημα του Demetrio Stratos υπήρξε το πιο ξεκάθαρα πολιτικοποιημένο σχήμα εκείνης της εποχής (κι ένα από τα πρώτα με τα οποία ασχολήθηκε η παρούσα στήλη). Γενικότερα, όμως, η τάση προς το ριζοσπαστικό και η αποδόμηση των παλιών και παρωχημένων υπήρξε κυρίαρχο μέλημα του νέου κύματος ιταλικών προοδευτικών συγκροτημάτων, έχοντας, ωστόσο τη θέληση να απευθυνθούν σε ολόκληρο το εύρος των ακροατών που θα μπορούσαν.

Έτσι, μονάχα εντύπωση δεν προκαλεί πως η πρώτη ονομασία του εν λόγω κύματος ταυτίστηκε με τον όρο της ιταλικής pop, μιας και η απουσία οποιασδήποτε παράδοσης εντός του rock ήχου μέχρι τότε, δυσκόλευε αφάνταστα την ορθή κατηγοριοποίηση των όσων ρηξικέλευθων συνέβαιναν μουσικά. Άλλωστε, η άμεση επίδραση και η επιρροή που άσκησαν οι πρωτοπόρες βρετανικές prog μπάντες φαντάζει αδιαμφισβήτητη, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος σε ένα ακροατήριο ικανό να απορροφήσει τις δημιουργικές ιδέες και να τις μετατρέψει σε κάτι εξίσου συναρπαστικό, αλλά συνάμα και πραγματικά διαφορετικό από την πρώτη ύλη που το ενέπνευσε.

Μεταξύ, λοιπόν, των πραγματικά σπουδαίων σχημάτων που ξεπήδησαν την περίοδο από τα τέλη των '60s μέχρι και τα μέσα των '70s, οι Banco Del Mutuo Soccorso ξεχωρίζουν πιθανόν ως το πλέον συνεπές και αξιόπιστο σύνολο, αλλά κι εκείνο με τον πιο μεστό, δεδομένα ποιητικό και σταθερά ποικιλόμορφο στιχουργικό λόγο, με πληθώρα αριστουργηματικών κυκλοφοριών και τον ίσως πιο αναγνωρίσιμο frontman του είδους τους.

Banco Del Mutuo Soccorso - Τα πρώτα χρόνια

Με έτος ίδρυσης το 1969 κι έδρα τη Ρώμη, οι Banco Del Mutuo Soccorso αποτέλεσαν ένα από τα σημαντικότερα εξαγώγιμα προϊόντα του Rock Progressivo Italiano, σχηματίζοντας μαζί με τους Premiata Forneria Marconi και τους Le Orme μια άτυπη «αγία τριάδα» του είδους σε ό,τι αφορά την αναγνωρισιμότητα, την εμπορική τους απήχηση και τη συνέπεια που επέδειξαν, καταφέρνοντας να μακροημερεύσουν (αντιθέτως με τις περισσότερες, αδικοχαμένες μπάντες της σκηνής).

Τα πρώτα χρόνια υπήρξαν αρκετά ασταθή σε ό,τι αφορά τα ενδότερα της μπάντας, με αρκετούς μουσικούς να μπαινοβγαίνουν στη σύνθεση της, η οποία, ωστόσο, είχε εξαρχής ως βασικό δημιουργικό πυρήνα τα αδέρφια Vittorio και Gianni Nocenzi. Εκείνη η πρώιμη, ακόμη άγουρη καλλιτεχνικά περίοδος του σχήματος υπήρξε ουσιαστικά ένα διάστημα κατά το οποίο προσπαθούσε να βάλει σε ένα καλούπι τις διάφορες ιδέες που υπήρχαν, δίχως ακόμη να μπορεί να προσφέρει κάτι αξιοσημείωτο. Άλλωστε, δείγματα εκείνων των sessions βγήκαν στο φως είκοσι χρόνια μετά την πραγματοποίηση τους, με το “Dona Plautilla” άλμπουμ να παρουσιάζει αυτό το αρκετά πιο απλοϊκό και ανώριμο συνθετικό τους πρόσωπο, το οποίο, πάντως, ήταν κρίσιμο για την περαιτέρω εξέλιξη τους.

Τρία χρόνια αργότερα, το line-up τους θα σταθεροποιούνταν, με τους Marcello Todaro στις κιθάρες, τους Renato D’ Angelo και Pier Luigi Calderoni στο rhythm section (σε μπάσο και τύμπανα, αντίστοιχα) και, φυσικά, τον Francesco Di Giacomo στα φωνητικά να πλαισιώνουν τα αδέρφια Nocenzi και να σχηματίζουν την πρώτη, κλασική σύνθεση των Banco Del Mutuo Soccorso. Αποτέλεσμα αυτού, η κυκλοφορία τριών άλμπουμ μέσα στην περίοδο 1972 - 1973, με το ομότιτλο ντεμπούτο τους και το (θεματικά εμπνευσμένο από τη δαρβινική θεωρία εξέλιξης) “Darwin” να προηγούνται και το “Io Sono Nato Libero” να ακολουθεί την αμέσως επόμενη χρονιά.

Banco Del Mutuo Soccorso - Io Sono Nato Libero (Ricordi, 1973)

Θα μπορούσε να επιλεχθεί οποιοδήποτε από τα τρία παραπάνω αναφερόμενα άλμπουμ, αφού το ύφος τους δεν διαφέρει ιδιαίτερα, παρουσιάζοντας ένα σχήμα που έμπλεκε με μαεστρία την κλασική μουσική με τη jazz και το progressive rock, έχοντας ταυτόχρονα εξεζητημένο στιχουργικό περιεχόμενο που περνούσε από την επιστημονική θεωρία στην κοινωνική κριτική δίχως δισταγμό. Επιλέχθηκε, όμως, το "Io Sono Nato Libero", όντας το τέλος εποχής για την κλασική, MK I σύνθεση της μπάντας (αφού, κατόπιν της δημιουργίας του, ο Marcello Todaro αντικαταστάθηκε από τον Rodolfo Maltese, ο οποίος μάλιστα αναφέρεται ως guest μουσικός στο εν λόγω εγχείρημα), αλλά κι εξαιτίας της πάντα επίκαιρης στιχουργικής του προσέγγισης, που εκδηλώνεται μεμιάς, από τον τίτλο του άλμπουμ κιόλας (καθώς αυτός μεταφράζεται ως "I Was Born Free" στην αγγλική).

Πραγματικά, η στιχουργική θεματολογία του δίσκου επιφέρει από μόνη της ένα τεράστιο θετικό πρόσημο για το σχήμα, καθότι πραγματεύεται θέματα που απασχολούν ακόμη και σήμερα, πόσο μάλλον τότε και σε μια περίοδο σαφώς πιο συντηρητική από τη σημερινή. Το εναρκτήριο, διάρκειας σχεδόν 16 λεπτών, "Canto Nomade Per Un Prigioniero Politico" (σε ελεύθερη μετάφραση, «Ένα Νομαδικό Τραγούδι Για Έναν Πολιτικό Κρατούμενο») αφήνει το στίγμα του εξαρχής, όντας μια ωδή για την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη, ένα απελπισμένο κάλεσμα για πολιτική ισότητα και προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε ένα περιβάλλον που τίποτα από αυτά δεν θεωρείται δεδομένο.

Στο "Non Mi Rompete" (σε ελεύθερη μετάφραση, «Μην Με Ενοχλείτε»), ένα σχεδόν ταξιδιάρικο αλλά σίγουρα γλυκόπικρο τραγούδι, οι στίχοι ακολουθούν ένα ξεκάθαρα ποιητικό, σχεδόν ονειρικό ύφος, με το γενικότερο τους νόημα να θέλει να δείξει τη σημασία του να ονειρεύεσαι για ένα καλύτερο μέλλον, έστω κι αν η πραγματικότητα τείνει πάντοτε να σε προσγειώνει και να σε ωθεί να θεωρείς τα όνειρα σου απατηλά. Συνολικά, πάντως, μιλάμε για ένα από τα πλέον γνωστά τραγούδια του σχήματος, με την πανέμορφη, σχεδόν οπερατική ερμηνεία του Di Giacomo να ξεχωρίζει και να μπλέκεται υπέροχα με την ηχητική της κλασικής κιθάρας.

Το "La Città Sottile" φαίνεται να αντλεί τη θεματολογία του από τη νουβέλα του Ιταλού συγγραφέα Italo Calvino, "Οι Αόρατες Πόλεις", και μουσικά είναι από τις πιο ιδιαίτερες συνθέσεις της μπάντας, από την εναρκτήρια πιάνο μελαγχολία που εντείνεται από την ιδιαίτερη, σχεδόν απόμακρη ερμηνεία του Di Giacomo και κλιμακώνεται ιδανικά, με τη σταδιακή είσοδο των οργάνων, τα επαναλαμβανόμενα θέματα στα πλήκτρα και τη συνολικά παράδοξη του αύρα. Από την άλλη, το περίπου δεκάλεπτο "Dopo... Niente è Più Lo Stesso" (μεταφραζόμενο ως «Έπειτα...Τίποτα Δεν Είναι Το Ίδιο») αναφέρεται στις σκέψεις και τα συναισθήματα ενός στρατιώτη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος καταφέρνει κι επιστρέφει σπίτι, έπειτα από τη μάχη του Stalingrad. Με πιο πολύπλοκες συνθετικές δομές που φανερώνουν ξεκάθαρα τον prog χαρακτήρα της μπάντας, αλλά δυσκολεύουν την αναλογική ταύτιση μεταξύ μουσικής και στίχων, φαντάζει ως η σύνθεση που απαιτεί την πλήρη προσοχή του ακροατή, αλλά τον ανταμείβει απλόχερα μόλις αυτός εξοικειωθεί μαζί της.

Φτάνοντας στο τέλος, το δεύτερο μέρος του "Traccia" που πρωτοεμφανίστηκε στο ντεμπούτο άλμπουμ τους, είναι ένα μικρό instrumental κομμάτι με σαφείς αναφορές στην κλασική μουσική και αρμονικό πάντρεμα τους με το συμφωνικό prog, κλείνοντας το άλμπουμ όμορφα και γαλήνια, ιδεατά θα έλεγε κανείς, έπειτα από τον καταιγισμό ιδεών που προηγήθηκε.

Τι ακολούθησε;

Η συνέχεια για τους Banco Del Mutuo Soccorso υπήρξε εξίσου ενδιαφέρουσα, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '70, έστω κι αν η προσπάθεια τους να «ανοιχθούν» στα ακροατήρια του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών (με την κυκλοφορία της αγγλόφωνης συλλογής "Banco" και περιοδείες για την προώθηση του) υπήρξε μάλλον αποτυχημένη. Έτσι, το 1976 θα επιχειρήσουν κι εκείνοι να συνθέσουν το μουσικό θέμα για μια ταινία της εποχής, με το "Garofano Rosso" να αποτελεί το soundtrack της ομώνυμης ταινίας, αλλά κι ένα μουσικό πείραμα που στέφθηκε με επιτυχία, ξεκινώντας το φλερτ των Ρωμαίων prog rockers με τις πιο απλές συνθετικές δομές στις οποίες τελικά θα ενέδιδαν στα '80s.

Μέχρι τότε, όμως, θα είχαν προηγηθεί τρεις ακόμη εξαιρετικοί prog δίσκοι, με το "Come In Un'Ultima Cena" να ξεχωρίζει τόσο λόγω του περιεχομένου του, όσο και για το γεγονός πως αποτέλεσε το πρώτο - και μοναδικό - άλμπουμ των Ιταλών που υπήρξε σε δύο εκδόσεις, τη γνωστή ιταλόφωνη αλλά και την αγγλόφωνη. Καλώς ή κακώς, με την είσοδο της δεκαετίας του 1980, οι Banco Del Mutuo Soccorso θα άλλαζαν ριζικά το μουσικό τους πρόσωπο, ακολουθώντας τις επιταγές της εποχής με όχι ιδιαίτερη επιτυχία. Το "Urgentissimo", το πρώτο άλμπουμ τους αυτής της περιόδου υπήρξε στην καλύτερη περίπτωση αποπροσανατολισμένο, το "Banco" του 1983 θα προσέφερε ένα πρόσκαιρο hit με το "Moby Dick", ενώ το "E Via" είναι στην πραγματικότητα ένα κακό άλμπουμ, δίχως πολλά-πολλά.

Η κατάσταση θα άλλαζε προς τα τέλη της δεκαετίας, με την κυκλοφορία του "Donna Plautilla", το οποίο περιείχε ιδέες που χρονολογούνταν από τις πρώτες μέρες του σχήματος, ενώ η επιστροφή στις ρίζες θα συνεχιζόταν με τις επανηχογραφήσεις των κλασικών δύο πρώτων δίσκων, το 1991. Παρ’ όλά αυτά, το “Il 13”, που ήταν μέχρι και πρόσφατα το τελευταίο άλμπουμ που είχαν κυκλοφορήσει, αν κι ανώτερο από το μεγαλύτερο μέρος της '80s δισκογραφίας τους, υπήρξε μάλλον μέτριο, ωθώντας με τον τρόπο του την μπάντα να ακολουθήσει τον δρόμο του live act για τις επόμενες δεκαετίες, ανανεώνοντας το line-up της με νέους μουσικούς γύρω από τον Vittorio Nocenzi και διατηρώντας την εντός Ιταλίας φήμη της. Όλα αυτά μέχρι και φέτος, όπου, ανέλπιστα, επέστρεψαν δισκογραφικά με το "Trasiberiana", μια δουλειά ικανή από μόνη της να επαναφέρει το όνομα τους στο μουσικό προσκήνιο και να υπενθυμίσει την πραγματική τους υπόσταση στον χώρο του προοδευτικού.

YouTube