Backstage Pass #19: Σημασία έχει και τι λες

Στην ιστορία της ανθρωπότητας στην πραγματικότητα λίγα πράγματα θα μπορούσαν να παραχθούν σε τόση μεγάλη αφθονία και μάλιστα με τόσο φτηνό τρόπο όσο η πληροφορία στην εποχή της... πληροφορίας. Tο πρόβλημα μέχρι πρότινος αναγόταν στο μέσο: όσο «αγαθό» και αν παρήγαγε κάποιος, η έκθεσή του στον κόσμο και η διανομή του αποτελούσαν ένα αγκάθι, το οποίο ήταν δύσκολο να ξεπεραστεί. Και ύστερα ήρθε το internet...

Chat, forum, myspace, facebook, blogs, σχόλια, το internet σε κάθε τοίχο του σε προκαλεί να το «λερώσεις» με τις σκέψεις σου. Σε οποιοδήποτε σημείο του και αν σερφάρεις, θα βρεις έναν τρόπο να αφήσεις το δικό σου στίγμα, να πεις τη γνώμη σου και να αλληλεπιδράσεις με κάποιο άλλο άτομο: είτε real time, είτε υπό τη μορφή δημόσιας συζήτησης. Έτσι το αίτημα της ανθρωπότητας για ελευθερία άποψης και γνώσης ίσως βρίσκει την πιο απόλυτη εφαρμογή του -στην πραγματικότητα ο καθένας μπορεί να γράψει για το καθετί και τον καθένα- χωρίς κανένα όριο και περιορισμό. Δημοκρατία; Ναι, ανακράζει το πλήθος. Ασυδοσία; Ίσως, λένε οι σκεπτικιστές. Το θέμα όμως τελικά ανάγεται αλλού: σημασία δεν έχει τόσο το αν μπορείς να πεις κάτι - σημασία έχει και τι κάνεις με αυτή σου τη δυνατότητα.

"Careful what you wish for, you might regret it, careful what you wish for, you might just get it" λένε κάποιοι φίλοι μου και η προβληματική του στίχου βρίσκει ευθέως εφαρμογή στο παράδειγμα του σημερινού μας τεύχους. Ok, ο καθένας μπορεί να λέει και να γράφει ό,τι θέλει. Οφείλει όμως; Και σε τελική ανάλυση, οφείλουμε και εμείς να τον ακούμε ή να συμμετέχουμε στα λεγόμενά του;

Αν σχηματίσουμε μια «χοντρή υπόθεση» (gross assumption), θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε ένα διαδικτυακό χώρο (chat ή forum) που γίνονται συζητήσεις με ένα café. Σε αυτό το café, υπάρχουν ομάδες φίλων (ή απλά γνωστών, ή παντελώς αγνώστων), οι οποίοι κάθονται σε κάποιο τραπέζι και συζητούν ένα συγκεκριμένο θέμα. Άξαφνα κάποιος μπορεί να παρέμβει στη συζήτησή τους και να τοποθετηθεί με τα σχόλιά του, στο θέμα που βρίσκεται προς συζήτηση. Στην πραγματική ζωή, αν αυτός ο κάποιος χαλούσε τη συζήτηση είτε με άκυρα σχόλια, είτε με προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, θα απομακρυνόταν από το τραπέζι είτε από τους ομοτράπεζους, είτε από τον ιδιοκτήτη του μαγαζιού - η συμπεριφορά του θα αντέβαινε το savoir vivre και σε τελική ανάλυση θα γινόταν ενοχλητικός. Επιπρόσθετα θα έπρεπε στο εξής να φέρει την «ταμπέλα» του ενοχλητικού, του απορριμμένου, όχι μόνο στο πρόσωπό του, αλλά και στο όνομά του. Δεν αναφέρομαι στην παροιμία με το μάτι και το όνομα, αλλά σαφέστατα σε μια κοινωνία που απολαμβάνει και επικροτεί το ευπρεπές δημόσιο πρόσωπο, μια τέτοια συμπεριφορά και οι «κυρώσεις» της σίγουρα θα ήταν αξιόμεμπτες και ο φέροντας το χαρακτηρισμό σαφέστατα δε θα πανηγύριζε για το αποτέλεσμα των πράξεών του.

Όταν κάτι παρόμοιο συμβεί όμως σε ένα διαδικτυακό χώρο, τα πράγματα αλλάζουν άρδην. Όταν ο στιγματισμός εκλείπει, τότε αρχίζει η γραφικότητα. Η ίδια συμπεριφορά που στην κανονική ζωή θεωρείται κατακριτέα από όλους (κανείς δεν κάνει παρέα ένα «πρήχτη», πόσο μάλλον ένα κουραστικό και αγενή τύπο), στη διαδικτυακή ζωή θεωρείται από διασκεδαστική έως επιβεβλημένη. Το spamming, το trolling και το flaming είναι έννοιες οι οποίες εφευρέθηκαν ακριβώς για να περιγράψουν τέτοιες συμπεριφορές - συμπεριφορές ανθρώπων που δε θέλουν να σεβαστούν ένα χώρο ή μια συζήτηση, καθώς το internet τα επιτρέπει όλα και η «ελευθερία της έκφρασης» είναι πάνω από όλα. Σαφέστατα. Αλλά από πότε θα πρέπει να υποχρεούμαστε να ακούμε και να αλληλεπιδρούμε με την παπαρολογία και την κακή συμπεριφορά του καθενός;

Πατώντας λίγο rewind σε αυτό το σημείο, θα εξετάσω λίγο την τηλεόρασή μας, καθώς είναι ο βασικός φορέας κοινωνικοποίησης αυτή τη στιγμή και δυστυχώς έχει γαλουχήσει καταλυτικά τις νεότερες γενιές. Έχει αντιληφθεί τι έχει καταντήσει να σημαίνει ο όρος «πανελίστας»; Τα πρώτα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης (απ' ότι θυμάμαι αμυδρά τουλάχιστον) οι προσκεκλημένοι σε μια συζήτηση ήταν συνήθως ομιλητές σχετικοί ή σχετιζόμενοι με το θέμα που αναλυόταν και σαφέστατα μορφωμένοι άνθρωποι: για τους πολέμους μιλούσαν πολιτικοί αναλυτές, πανεπιστημιακοί, οικονομολόγοι, δημοσιογράφοι με εξειδίκευση στον τομέα, πολιτικοί, παρατηρητές κτλ., άνθρωποι δηλαδή οι οποίοι de facto είχαν μια σχέση με το αντικείμενο προς συζήτηση και με τα λεγόμενά τους «εξέθεταν» και το προσωπικό και επαγγελματικό τους κύρος. Με τον καιρό και με την μετατροπή των δημοσιογράφων σε «τέταρτη εξουσία», αυτό άλλαξε άρδην για να καταλήξουμε στη σημερινή εποχή, όπου ο κάθε καημένος έχει άποψη για τα πάντα: τον πόλεμο, την οικονομία, την πολιτική, τα γυναικολογικά, το marketing, τα προβλήματα του γάμου, το ποδόσφαιρο, την κρίση στην τηλεόραση και την ποδάγρα. Πλέον ο όρος «πανελίστας» έχει γίνει πρωτεύον επάγγελμα και όχι δευτερεύουσα ιδιότητα και ο κάθε αποτυχημένος του ΙΕΚ της ζωής ή ο κάθε αλαζόνας δημοσιογράφος που «έχει κάνει εκτενές ρεπορτάζ» μπορεί να εκθέτει τη μπούρδα του σε κοινή θέα, με αντάλλαγμα λίγες στιγμές τηλεθέασης και, αν τα πράγματα πάνε κατ’ ευχήν, περισσότερες στιγμές τηλεοπτικού ξεκατινιάσματος. Έτσι η τηλεόραση άρχισε να μας δίνει ευθαρσώς την εντύπωση ότι ο καθένας μπορεί να τοποθετείται δημόσια για το καθετί. Και όταν όλοι άρχισαν να μιλάνε για όλα, δεν αυξήθηκε η δημοκρατία. Μειώθηκε η σοβαρότητα.

Στο σημείο αυτό λοιπόν ας ξεκαθαρίσω κάτι (μιας και οι πιουρίστες του ελεύθερου λόγου έχουν ήδη ανάψει τους δαυλούς και έχουν πάρει τις μεσαιωνικές τους πιρούνες και κατευθύνονται προς την πλατεία του χωριού, κραδαίνοντας πικέτες κατά του κειμένου μου): η ελευθερία του λόγου είναι αδιαπραγμάτευτη. Ο καθένας πρέπει να μπορεί να λέει ό,τι θέλει. Πρέπει όμως παράλληλα να έχει και μια εσωτερική συναίσθηση του τι θα έπρεπε να λέει. Πράγμα που η ανωνυμία του internet συχνά αίρει, καταλήγοντας εύκολα στη γραφικότητα στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί.

Κάνω συχνά μια σκέψη την οποία κάνει και ο Αντώνης Πανούτσος ακούγοντας τις μεταμεσονύχτιες ραδιοφωνικές αθλητικές εκπομπές που ανοίγουν το μικρόφωνο στον Mezoura21, τον Periergo7 και τον Sokolatenio13: όταν ακούσεις αυτούς τους ανθρώπους να μιλάνε δημόσια -μα και ανώνυμα- σκέφτεσαι πως το βρετανικό Σύνταγμα του 19ου αιώνα, που για να ψηφίσεις χρειαζόταν να πληροίς μια σειρά από προϋποθέσεις, δε θα ήταν καθόλου κακή ιδέα, καθώς η ανωνυμία του καθενός αποδεδειγμένα τον κάνει να προβάλλει τον χειρότερό του εαυτό. Και αυτό είναι κάτι που συχνά δεν υποφέρεται.

Γυρνώντας στους διαδικτυακούς τόπους συζήτησης, παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο. Όταν ο καθένας έχει την ελευθερία να τοποθετηθεί για το καθετί, το κάνει και μάλιστα συχνά ελαφρά τη καρδία. Και έτσι όταν κάποιος διαβάζει μια εξειδικευμένη συζήτηση πάνω σε ένα θέμα, βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση να διαβάζει και παρεβληθέντα μηνύματα, τα οποία είτε δεν έχουν ουσία, είτε δεν έχουν λόγο ύπαρξης, γιατί ο άνθρωπος που τα κάνει είναι εμφανώς άσχετος με τη συζήτηση. «Και τι κακό έχει αυτό;» θα αναρωτηθεί κάποιος. Κακό δεν είναι, κουραστικό και εκνευριστικό είναι, καθώς η κατ’ ιδίαν συζήτηση με τη δημόσια διαφέρουν ακριβώς σε αυτό το σημείο: με τους φίλους μας συζητάμε ό,τι θέλουμε, στο επίπεδο που μπορούμε και έχοντας συναίσθηση του ποιος είναι ο άλλος και του γεγονότος ότι και ο άλλος γνωρίζει ποιοι είμαστε εμείς. Στη δημόσια συζήτηση στο internet απλά συχνά έρχεσαι σε επαφή με την αβάσταχτη ασχετολογία του είναι, και ναι αυτό είναι κουραστικό, όταν ειδικά συμβαίνει σε μια συζήτηση με βάθος ή με ειδικό θέμα. Γιατί σε τελική ανάλυση κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να διαβάζει την ονείρωξη ή την υπερβολή του άλλου. Αν αυτός ο «άλλος» το κάνει σε ένα blog ή σε ένα ιδιόκτητο site, στο οποίο πας συστημένος για να τον διαβάσεις, έχει καλώς, καθώς φέρεις και εσύ την ευθύνη του click σου. Όταν αυτός όμως ψάχνει ένα έτοιμο κοινό, δηλαδή ένα forum ή ένα site-ξενιστή, για να στήσει το βάθρο του και να εκβιάσει την προσοχή των καθιερωμένων αναγνωστών του διαδικτυακού εκείνου τόπου, ε τότε σαφέστατα καταχράται τη φιλοξενία του άλλου. Σκεφτείτε πάλι το παράδειγμα του café και αναρωτηθείτε πόση ώρα θα αντέχατε στην παρέα σας τον τύπο που λέει ακυρότητες ή το 12χρονο εκνευριστικό ξαδερφάκι σας που επειδή δε μπορεί να συμμετέχει στη συζήτηση, έχει βαλθεί να τη διαλύσει. Ε, εσείς οι πέντε λοιπόν, έχετε δικαίωμα να διαφωνήσετε με τη λογική μου και το σέβομαι.

Το spamming ομοιάζει με την κατάχρηση του δημόσιου χώρου, όχι όμως για να δημιουργηθεί ένα όμορφο graffiti, αλλά για να γραφτεί το «Γαμ$%ται η ΛΑΙΩΦΩΡΟΣ» από κάποιον που είναι γαύρος. Οι attention whores είναι σημείο των καιρών: όταν κάποιος νιώθει πως δεν «ακούγεται» από τους γύρω του όσο θα έπρεπε στην κανονική ζωή, θέλει να επιβάλλει τα λεγόμενά του και να σε υποχρεώσει να τον προσέξεις στην internetική ζωή, καθώς το post του θα σε υποχρεώσει να το προσέξεις και να απαντήσεις. Στην πραγματικότητα, οι ανάγκες των ανθρώπων είναι οι ίδιες και όταν κάποια από αυτές δεν καλύπτεται με επάρκεια, ο άνθρωπος θα εκβιάσει την ικανοποίησή της με όποιον τρόπο μπορεί. Και αν αυτό γίνεται μέσω του nickname Trobas45 και κάποιον χιλιάδων spam ή προσβολών ή γενικότερα ενοχλητικής συμπεριφοράς, ας είναι. The goal is fulfilled και πάμε για άλλα...

Η ποιότητα των γραφομένων κάποιου εκπορεύεται από το μορφωτικό, κοινωνικό και ηλικιακό του status και σαφέστατα από τη σχέση του με το θέμα προς συζήτηση. Η ελευθερία του λόγου δίνει στον καθένα την ευχέρεια να μπορεί να λέει ό,τι θέλει, δε θα έπρεπε να το κάνει και όμως. Γιατί σημασία δεν έχει μόνο το να μιλάς. Σημασία έχει και τι λες...