Koyaanisqatsi Live @ Ηρώδειο, 30/09/23

Η ιδέα, όποιου και αν ήταν αυτή, για μια ζωντανή προβολή του ιστορικού art film "Koyaanisquatsi" με συνοδεία ζωντανής μουσικής, προϋπήρχε. Μέσα όμως στο Ηρώδειο, ήταν ότι καλύτερο μπορούσα να ονειρευτώ. Δεν αποτελούσε πλέον όμως όνειρο μα πραγματικότητα, μιας που αυτό το μεγαλεπίβολο σχέδιο είχε ήδη δρομοθετηθεί και έπειτα από αρκετούς μήνες, ήταν πλέον προ των πυλών. Ευτυχώς ήδη από νωρίς, σε μία μετακαλοκαιρινή και μεταπανσεληνιακή Αθήνα, ο κόσμος φάνηκε να τιμά αυτή την ιδιαίτερη εκδήλωση.

Ήταν πολλά τα όμορφα παράδοξα της βραδιάς. Από τη μία, έχουμε την ταινία του Godfrey Reggio, μια σύλληψη τόσο μπροστά για την εποχή της. Το "Koyaanisqatsi" αποτελεί την πρώτη από τις τρεις ταινίες του Reggio με τον ενιαίο τίτλο "Quatsi" που αποτελούν στην ουσία την εξερεύνηση διαφόρων πτυχών της ανθρώπινης φύσης και της σχέσης της με την τεχνολογία, τη φύση αλλά και τον ίδιο της τον εαυτό. Ο Reggio, φιλμογραφεί στιγμές ή και μήνες ολάκερους από φυσικά φαινόμενα, μεγάλες στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας, σταθμούς του μετρό, γωνίες της πόλης, γκέτο της νέας Υόρκης, φυσικές καταστροφές, τις προσπάθειές μας να εξερευνήσουμε το διάστημα. Με αριστουργηματικό αποτέλεσμα τις συνθέτει με τρόπο που θα φανεί ακόμη περισσότερο εντυπωσιακός αν σκεφτείς ότι οι λήψεις ξεκίνησαν το 1975 και μονταρίστηκαν το 1982, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως time lapse και slow motion που εκείνη τηνεποχή ήταν κατά κύριο λόγο μονοσήμαντες στο σινεμά. Η πλοκή μπορεί να μοιάζει απλή ή ανύπαρκτη. Η ουσία όμως δε βρίσκεται εκεί, αλλά στη συνολική εμπειρία της τέχνης και στο πως οι σκηνές τοποθετημένες στη σωστή σειρά μα και με τη συνοδεία της μουσικής, μετουσιώνονται σε κάτι άλλο - το συλλογικό ανθρώπινο συναίσθημα της θέασης του κόσμου μας. Σύνθημα της ταινίας άλλωστε είναι «Μέχρι τώρα, δεν έχετε δει στ’ αλήθεια τον κόσμο που ζείτε».

Από την άλλη, το εμβληματικό μουσικό σύνολο του Philip Glass σε όλη του την λάμψη, με σάρκα και οστά να ερμηνεύει μια από τις πιο χαρακτηριστικές του μουσικές στιγμές. Φυσικά ο Philip Glass, ο ιστορικός μινιμαλιστής συνθέτης, ως υπερήλικας δεν είναι δυνατόν πλέον να ακολουθήσει τέτοιες εκδηλώσεις. Το The Philip Glass Ensemble όμως αν και λίγο μεγάλο και αυτό πλέον σε ηλικία, συγκλόνισε χωρίς περιορισμούς. Η ομάδα αυτή, δεμένη δεκαετίες, έδειξε πολύ πολύ μπροστά από την εποχή της πως μπορείς να γράψεις αριστουργήματα με πλήρη απουσία βιολιών και συγγενικών οργάνων που αποτελούσαν απαράλλαχτη σταθερά της ορχηστρικής μουσικής για αιώνες. Ιδωμένοι τώρα ως πρωτοπόροι, μα ταυτόχρονα ταπεινοί, ήταν για ένα βράδυ ο ήχος μας.

Κάτι έτριξε μέσα στις ψυχές μας όταν τα πρώτα πλάνα της ταινίας, με τις προϊστορικές ζωγραφιές γηγενών της Αμερικής να ξεπροβάλλουν λες και κινούνται μέσα από τα τοιχώματα, και μερικοί από τους ελάχιστους προηχογραφημένους ήχους της παράστασης να ηχούν σε μια αγχωτική επανάληψη. "Koyaanisqatsi" ψάλλει ο σαμάνος των Hopi, μιας εκ των μεγαλύτερων φυλών της Νοτιοδυτικής Αμερικής. Ζωής εκτός ισορροπίας. Η σχέση μας με τον πλανήτη πρέπει να διορθωθεί, αλλιώς μεγάλα κακά θα μας βρουν. Σκοτεινό κι ανέλπιδο, με νότα σταθερή σε κάθε συλλαβή, ακλόνητο, σίγουρο για το τι μας μέλλει αν δεν αλλάξουμε. Σύντομα, η εικόνα τη φύσης πάλλεται ανάμεσα στο Grand Canyon, σε ποτάμια και ερήμους. Η χαρακτηριστική μελωδία του Philip Glass για το πρώτο μέρος του μουσικού έργου Koyaanisqatsi ξεπηδά από τα πληκτρα του Michael Riesman, πιανίστα και μαέστρου του συνόλου, του ανθρώπου που φαίνεται πως έχει γίνει ένα με αυτή τη μελωδία μα και τους συνοδοιπόρους του στο ensemble.

Εκεί που η φύση συναντά την τεχνολογία και τον άνθρωπο, η παλαιά γενιά συναντά τη νέα. Η Academia Athens Youth Choir βρίσκεται όσο συμβαίνουν αυτά στη σκηνή, εκεί. Καθιστή, σιωπηλή. Με ένα νεύμα του δικού τους μαέστρου κι όταν το φιλμ περνά σε αγχωτικούς, άγριους ρυθμούς των μεγαλουπόλεων, βρίσκονται όλοι όρθιοι και η πολυφωνία τους μαγεύει, αγχώνει με τη σειρά της, συνοδεύει (δυσ)αρμονικά (ανάλογα το σημείο της σύνθεσης) τα επαναληπτικά και επαναλαμβανόμενα μοτίβα των synthesizers και των πνευστών. Σε όσα σημεία συμμετέχει, κορυφώνει το χάος, είναι οι φωνές των ανθρώπων που χαώνουν τον γενικό ήχο ενός αυτιού που βρίσκεται σε πολυσύχναστο δρόμο. Είναι η λάβα του ηφαιστείου και η εξαπλή σκάλα του μετρό γεμάτη κόσμο αλλά και άδεια τη νύχτα. Συγκλονιστική στιγμή όταν ορχήστρα και χορωδία σε ένα κρεσέντο απελπισίας συνοδεύουν το σημείο της ταινίας που αποτελεί συγκερασμό διαφόρων λήψεων ελεγχόμενων κατεδαφίσεων κτιρίων blocks, μόνο για να φτιαχτούν νέα επάνω στα κουφάρια των παλιών. Και αν απομονώσουμε κι άλλες στιγμές, κάποια σημεία της σύνθεσης που έδιναν το προσκήνιο στο φλάουτο και το μπάσο κλαρινέτο εκτός από ανατριχιαστικά, έκαναν φανερό το γιατί είχε εμπιστευτεί και εμπιστεύεται ακόμη ο Glass τη μουσική του σε αυτούς τους ανθρώπους.

Για κάτι λιγότερο από μιάμιση ώρα, οι συντελεστές της παράστασης μας συνεπήραν με το ταλέντο τους μπροστά σε ένα έργο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας που αποτελούσαν πια και αυτοί μέρος του. Δέχθηκαν χειροκροτήματα ασταμάτητα από τον κόσμο, με αποτέλεσμα να επιστρέψουν τρεις φορές στη σκηνή για την καθιερωμένη υπόκλιση. Το βάρος όμως για μένα θα γείρει στο αποτύπωμα της συλλογικής εμπειρίας για όλους μας. Είναι συγκινητικό να βλέπεις πως διατηρείται ένα έργο τόσο άρτιο μέσα στο χρόνο και να νιώθεις στο δέρμα σου τη σημασία του όρου "διαχρονικός". Είναι τρομακτικό, μετά από τόσες προτροπές, προβλέψεις και παρατήρηση το πως, 40 χρόνια μετά, δεν έχουμε κάνει απολύτως τίποτα για να προστατεύσουμε το μέρος που μας φιλοξενεί μα το εκμεταλλευόμαστε στο έπακρο. Η φύση προσαρμόζεται και δεν είμαστε επαρκείς να τη δαμάσουμε. Η χώρα μας μάλιστα, υποφέρει σφοδρά από αυτή την αλαζονεία πως δεν μπορεί να μας κάνει πολλά γιατί έχουμε τεχνολογία. Το "Koyaanisqatsi" θυμίζει την αδυναμία μας. Κλείνει όπως ξεκίνησε, με την ίδια στεντόρεια ψαλμωδία. Γράφεται για πάντα στην ψυχή μας, με το τελευταίο του μήνυμα:

"If we dig precious things from the land, we will invite disaster. Near the Day Of Purification, there will be cobwebs spun back and forth in the sky. A container of ashes might one day be thrown from the sky, which could burn the land and boil the oceans."