60 χρόνια "A Love Supreme"
Η επανάσταση μιας νέας πνευματικότητας
Στις 7 Φεβρουαρίου 2025 συμπληρώνονται ακριβώς 60 χρόνια από την κυκλοφορία του "A Love Supreme" από την Impulse! Records, ενός εκ των πιο εμβληματικών μουσικών έργων του 20ου αιώνα για την jazz - και όχι μόνο. Δεν υπάρχουν πολλά καινούρια πράγματα που μπορούν να ειπωθούν για ένα άλμπουμ που έχει συζητηθεί και αναλυθεί όσο λίγα άλλα μέσα σε αυτές τις έξι δεκαετίες. Από την άλλη όμως, τα διαχρονικά έργα τέχνης είναι εκείνα που μπορούν να επαναπροσλαμβάνονται σε κάθε εποχή, επαναδιατυπώνοντας τις αξίες τους ή αποκαλύπτοντας νέες.
Πολλοί ιστορικοί της jazz συμφωνούν πως ο John Coltrane και το "A Love Supreme" ουσιαστικά εγκαινιάζουν ένα νέο jazz υπό-ιδίωμα, την spiritual jazz. Φυσικά, στην τέχνη δεν υπάρχουν σημεία μηδέν: υπήρχαν ήδη jazz άλμπουμ με πνευματικό χαρακτήρα πριν από αυτό και οι σχετικές ζυμώσεις, ούτως ή άλλως, συνέβαιναν, όμως για κάποιο λόγο το "A Love Supreme" κατάφερε να χαραχθεί στο συλλογικό ασυνείδητο αρκετών ακροατών ως το πρώτο spiritual jazz άλμπουμ. Πραγματικότητα ή αυθυποβολή; Μήπως διαβάσαμε τόσες φορές μία σχετική φράση που τελικά πειστήκαμε; Ή όντως το συγκεκριμένο άλμπουμ έχει μια αδιόρατη πνευματική δύναμη; Το ερώτημα θα παραμείνει ρητορικό, αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του.
Η διαδικασία. Είναι γνωστό πως την περίοδο στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 - κι ενώ έφτιαχνε το όνομα του ξεκινώντας την σόλο δισκογραφία του και παίζοντας με τους Miles Davis και Thelonious Monk - ο Coltrane είχε σοβαρά προβλήματα εθισμού στην ηρωίνη και το αλκοόλ. Τότε ξαφνικά, τον Δεκέμβριο του 1957, είχε μια εμπειρία «πνευματικής αφύπνισης» (την οποία, απ’ όσο γνωρίζω, δεν περιέγραψε ποτέ λεπτομερώς) η οποία τον βοήθησε να θεραπευθεί από τις εξαρτήσεις του εν μία νυκτί. Η συγκεκριμένη αφύπνιση αναφέρεται στα liner notes του "A Love Supreme", αναφέροντας πως το άλμπουμ αποτελεί ένα μεγάλο ευχαριστώ και μια «ταπεινή προσφορά προς τον Θεό». Αναφέρει μάλιστα πως ο αυτός ο δίσκος-αφιέρωση εκκρεμούσε για όλα αυτά τα χρόνια, είχε έρθει όμως πια η κατάλληλη στιγμή.
Σε αντίθεση με τις εκστατικές μουσικές των περασμένων αιώνων, το "A Love Supreme" είναι ηχογράφημα κι όχι θρησκευτική τελετουργία. Ή για την ακρίβεια είναι πράξη λατρείας κι έκστασης που ηχογραφήθηκε
Από όλο αυτό, ας κρατήσουμε την πρόθεση πίσω από το "A Love Supreme". Ας μου επιτραπούν εδώ μερικά λογικά άλματα. Θρησκευτική μουσική με λατρευτικό χαρακτήρα - που κινείται προς τα πάνω, από τον καλλιτέχνη-πιστό προς τον θεό - εκτελείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο ισχύει και για την εκστατική μουσική - προς τα κάτω, από τον θεό προς τον καλλιτέχνη-πιστό - και μπορούμε να πούμε πως αυτό το άλμπουμ ανήκει στην δεύτερη κατηγορία, με τον θεό να οδηγεί τον μουσικό μέσα από τον αυτοσχεδιασμό. Όμως σε αντίθεση με τις εκστατικές μουσικές των περασμένων αιώνων, το "A Love Supreme" είναι ηχογράφημα κι όχι θρησκευτική τελετουργία. Ή για την ακρίβεια είναι πράξη λατρείας κι έκστασης που ηχογραφήθηκε: όταν ο John Coltrane μπήκε μαζί με τους McCoy Tyner (πιάνο), Jimmy Garrison (μπάσο) και Elvin Jones στα Van Gelder Studios στο New Jersey τη νύχτα της 9ης Δεκεμβρίου του 1964, ήξερε ακριβώς τί ήθελε να δημιουργήσει. Κι έτσι, δεν δημιουργεί καμία εντύπωση πως το "A Love Supreme" ηχογραφήθηκε σε ένα μόνο session…
Το άλμπουμ. Εδώ δεν χρειάζεται να ειπωθούν και πολλά. Αν δεν έχεις ακούσει το "A Love Supreme", πρέπει να βιώσεις αυτήν την εμπειρία το συντομότερο, με ανοιχτά αυτιά και ανοιχτή καρδιά. Πρόκειται για μια σουίτα που αποτελείται από τέσσερα μέρη, στην πραγματικότητα όμως απλώς αποτελούν τις τέσσερις «κινήσεις» μιας ενιαίας δημιουργίας. Το εισαγωγικό "Aknowledgement" θέτει τον βηματισμό με τρόπο σχεδόν χαρούμενο και θέτει το εκστατικό κεντρικό μοτίβο μέσα σε τέσσερις μόνο νότες. Το tempo συνεχίζει να ανεβαίνει στα "Resolution" και "Persuance" με τους μουσικούς να επιδίδονται σε οργιαστικά solo με μια αδιανόητη τηλεπαθητική επικοινωνία και η κορύφωση έρχεται στον τελικό διαλογισμό του "Psalm", εκεί που ο Coltrane «απαγγέλει» με το σαξόφωνο του σε μουσικές συλλαβές, το ποίημα που αναγράφεται στα liner notes.
Δεν είναι λίγοι όσοι έχουν ισχυριστεί πως εδώ καταγράφηκε το τελειότερο performance από jazz κουαρτέτο
Δεν είναι λίγοι όσοι έχουν ισχυριστεί πως εδώ καταγράφηκε το τελειότερο performance από jazz κουαρτέτο. Ακούς τον Tyner να στέκεται ως ίσος του Coltrane, τον Jones να κάνει τα τύμπανα να ηχούν σαν θάλασσα και τον Garrison να στέκεται σαν ρυθμικός Άτλαντας κι είναι δύσκολο να διαφωνήσεις. Αξίζει όμως να διαβάσει κανείς τις αναλύσεις του Lewis Porter (βιογράφου του Coltrane) για να καταλάβει πως οι αυτοσχεδιασμοί του Coltrane δεν είναι καθόλου τυχαίοι. Αντιθέτως, αποτελούν μια πολύ καλά μελετημένη προσπάθεια δημιουργίας μιας νέας γλώσσας, σύμφωνα με την οποία α) ο αυτοσχεδιασμός δεν είναι μια σειρά από solo αλλά μια νέα συνθετική δομή β) έχει πνευματικό χαρακτήρα, οικοδομώντας ένα είδος ηχητικής «σκάλας» και γ) διέπεται από ιερούς μαθηματικούς νόμους. Ενδεικτικά: οι φράσεις του σαξοφώνου είναι σχεδόν πάντα σε ομάδες τεσσάρων, πέντε ή εφτά νοτών και οι αυτοσχεδιασμοί ξεκινούν πάντα από μεσαία τονικά ύψη, πηγαίνουν όσο ψηλότερα μπορούν και καταλήγουν σε χαμηλά ρετζίστρα. Από τον ουρανό ως την γη.
Ακόμα όμως κι αν δεν θέλεις να προσέξεις αυτές τις λεπτομέρειες, είναι αδύνατον να σου δραπετεύσει η ουσία, πως δηλαδή αυτός ο δίσκος κάνει ό,τι μπορεί για να είναι υπερβατικός. Πέρα από νότες κι από λέξεις.
Οικοδομώντας την πνευματικότητα μέσα από την μουσική και το αποτύπωμα του άλμπουμ. Ο Porter γράφει πως πριν από αυτόν τον δίσκο, οι jazz μουσικοί προσπαθούσαν πάντα να διατηρούν και κάποια «ευχάριστα» στοιχεία προκειμένου να μην χάνουν/κουράζουν το κοινό με την δεξιοτεχνία και τους αυτοσχεδιασμούς τους, ο Coltrane όμως πήρε το μεγάλο ρίσκο να φτιάξει μουσική ανώτερη και ακραία ελεύθερη, προϋποθέτοντας την «συμμετοχή» του κοινού σε ένα άγριο ταξίδι. Το ρίσκο πέτυχε: Το "A Love Supreme" χαιρετίστηκε αμέσως ως ένας δίσκος-φαινόμενο από όλους - την jazz κοινότητα, τους κριτικούς αλλά και το κοινό, με το άλμπουμ να πουλάει περισσότερο από όλα τα υπόλοιπα άλμπουμ του Coltrane μαζί. Ίσως κι επειδή τα 60s είχαν αυτό το απίστευτο χάρισμα να γεννάνε συνεχώς νέα κινήματα, το άλμπουμ ενέπνευσε άμεσα πολλούς ακόμα jazz μουσικούς προς παραπλήσιες αισθητικές/πνευματικές περιπλανήσεις και ανοίγοντας τον δρόμο προς το genre της spiritual jazz. Εννοείται πως οι μουσικοί που βρέθηκαν κοντά στον «προφήτη» John Coltrane είχαν περίοπτη θέση στο genre, προεξεχόντων των Tyner αλλά και της Alice Coltrane, δεύτερης συζύγου του John.
Ο ίδιος ο Coltrane συνέχισε να κυκλοφορεί πνευματικά άλμπουμ ("Ascension", "Meditation"), εξερευνώντας θρησκευτικές και διαλογιστικές ιδέες. Σύντομα δήλωνε πανθεϊστής και μελετούσε world μουσικές, στοχεύοντας σε μια παγκόσμια μουσική γλώσσα που σήμερα μοιάζει απόλυτα συνυφασμένη με τις κοινωνικές, μεταφυσικές, φιλειρηνικές και new age ανησυχίες της εποχής. Αποδείχτηκε όμως πως το "A Love Supreme" δεν ήταν κάποιο εποχιακό πυροτέχνημα. Η σκιά του πέφτει παχιά μέχρι σήμερα. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει πως θα ηχούσε η μελλοντική μουσική του Coltrane αν δεν έφευγε πρόωρα το 1967, όμως – εικάζω – πως δεν θα ήταν μακριά απ’ όσα επιχείρησε η Alice στις αρχές των 70s: μια παγκόσμια μουσική πανσπερμία.
Ας γιορτάσουμε λοιπόν την επέτειο των 60 χρόνων από την δημιουργία του θρυλικού ‘’A Love Supreme'', κι ας στηθούμε ξανά κάτω από τους μυστηριώδεις τρούλους του. Κι αν τύχει να αμφιβάλλουμε για το αν η πνευματικότητα του άλμπουμ είναι αλήθεια ή μύθος, ας θυμόμαστε ότι για μερικές χιλιάδες πιστούς της St John Coltrane African Orthodox Church στο San Francisco, ο John είναι Άγιος και το ‘’A Love Supreme’’ απόδειξη της ύπαρξης του θεού, με ήχο και λόγο, σαν ένα κανονικότατο ευαγγέλιο. Τρελό ή όχι, δεν γνωρίζω κάποιον άλλον δίσκο που να κατόρθωσε κάτι τέτοιο.
Βιβλιογραφία:
Goia, T. (2011) The history of jazz. 2nd ed. Oxford: Oxford University Press
Kahn, A. (2018) John Coltrane’s biography. Johncoltrane.com. Available at: https://www.johncoltrane.com/biography
Potter, L. (1985) John Coltrane’s A Love Supreme: Jazz improvisation as composition. Journal of the American Musicology Society, Vol. 38. No. 3.
Storr, A. (1992) Music and the mind. London: HarperCollins Publishers
Tame, D. (1984) The Secret Power Of Music. Vermont: Destiny Books
