Α supervillain outcast: 25 χρόνια MF DOOM

Μερικές φορές, αναζητείς την ιδανική αφορμή για να ξεφύγεις από τις δεσμεύσεις της επικαιρότητας και να απολαύσεις μια βόλτα εκτός γραμμής. Στην προκειμένη περίπτωση, υπήρξε συναστρία τριών διαφορετικών επετείων. Άτιμη λέξη, αφού δίνει πάτημα για εκτεταμένες προσωπικές απόψεις, συχνά αποπλαισιωμένες από το παρόν. Η αποπλαισίωση δε, είναι μια λέξη που είμαι βέβαιος πως θα εκτιμούσε ο, εκκλιπών από το 2020, Daniel Dumille, ευρύτερα γνωστός ως MF DOOM. Σε προηγούμενο άρθρο - θερινή ανασκόπηση των ηχητικών μου περιπλανήσεων στο hip-hop, είχα αναφερθεί για την, διαρκώς επανεμφανιζόμενη, εσωτερική σχέση που έχω διατηρήσει ανά τα χρόνια με την πολυσχιδή δισκογραφία του μασκοφόρου Βρετανο-Αμερικανού, και (μου) είχα υποσχεθεί, μια εκτενέστερη αναφορά.

Ας ξετυλίξουμε λοιπόν τον μίτο μιας εμβληματικής προσωπικότητας του underground εναλλακτικού hip-hop, μέσα από τρείς δίσκους - σταθμούς της πορείας του. Οι μουσικές του MF DOOM χαρακτηρίζονταν ανέκαθεν από ένα έντονο lo-fi χαρακτήρα, μια απέχθεια προς ρεφραίν ή hooks, όπως και μια γαλήνη που έκρυβε ιδιαίτερη, πυρετώδη, πολύχρωμη, εικονοκλαστική ένταση εντός της. Η στιχουργία του Dumille, από κάθε σκοπιά οποιασδήποτε περσόνας, ήταν σουρρεαλιστική, συνειρμική, αυτοαναφορική, και λειτουργούσε τόσο εντός ενός φαντασιακού πλαισίου όπου όλες οι μορφές συνυπήρχαν ταυτόχρονα, συχνά αλληλοσυμπληρούμενες, όσο και αυτόνομα.

Μεγάλο μέρος της γοητείας που (θα) ασκούν οι κυκλοφορίες του rapper, είναι η τεχνική τους πολυπλοκότητα, η οποία συμπυκνώνεται σε μια υπνωτιστική ποιητική στιχουργία, που συχνά ηχεί λες και απευθύνεται σε όλους και κανέναν ταυτόχρονα. Με έμφαση σε αποσπάσματα από ταινίες και σειρές, soul/jazz samples, οι δημιουργίες του MF DOOM αποκτούσαν μια εναλλακτική αύρα, διατηρώντας την προσήλωσή τους στον σκληρό φορμαλιστικό πυρήνα του ιδιώματος, ενώ παράλληλα το έργο του διεύρυνε τις δυνατότητές του. Δεν είναι τυχαίο, που συχνά χαρακτηριζόταν ως «ο αγαπημένος ράπερ του αγαπημένου σου ράπερ».

Δεν είναι επίσης τυχαίο, πως ακριβώς αυτά τα στοιχεία του, τον κατέστησαν ιδιαίτερα δημοφιλή σε πιο εναλλακτικά κοινά και έξω από την κοινωνική του ομάδα και τάξη, αφού οι δίσκοι του επέτρεπαν, οριακά προσκαλούσαν δηλαδή, την εξατομικευμένη ερμηνεία. Πίσω από τη μεταλλική μάσκα υπήρξε ένας δημιουργός, αλλά ο καλλιτέχνης συχνά σκοτωνόταν από το ίδιο του το δημιούργημα, το οποίο σχεδόν πάντα ταυτιζόταν με την περσόνα που το εκπόνησε, και όχι το άτομο που το συνέλαβε. Αναλογίσου μόνο πως για καιρό σε υποτιθέμενες δημόσιες εμφανίσεις ή συναυλίες του, πίσω από τη μάσκα δεν βρισκόταν ο ίδιος. Αυτός, θα παρέμενε ένα μυστήριο μέχρι το τέλος του.

Definition "super-villain": a killer who love children
One who is well-skilled in destruction, as well as building

Έπειτα από ατυχείς συγκυρίες, μεταξύ των οποίων τον θάνατο του αδερφού του και τη διάλυση των KMD αφού τα «έσπασαν» με την Electra Records, o Dumille φόρεσε τη μάσκα και αποφάσισε να γίνει ο εχθρός μιας κοινότητας που τον άφησε στο περιθώριο, φτωχό και άστεγο. Το 1997, εμφανίζεται ως MF DOOM, βρίσκοντας στον ιδιοφυή αντιήρωα Dr. Doom,των Marvel Comics, τις αλληγορίες που αναζητούσε και έχοντας δημιουργήσει ντόρο μέσω singles, rap battles, καθώς και της γενικότερης αινιγματικής περσόνας, κυκλοφορεί το 1999 το, κλασικό πλέον, ντεμπούτο του, "Operation: Doomsday". Ωμή, lo-fi παραγωγή, stream-of-consciousness στίχοι, μια σειρά κοινωνικών και διαπροσωπικών θεμάτων που εμπλεκόταν με υπερφυσικές εικόνες, διαρκής εναλλαγή οπτικής.

Ο MF DOOM, επηρεασμένος από τους Bukowski και Ghostface Killah μεταξύ άλλων, έχοντας επανεφεύρει τον εαυτό του ριζικά, πράττοντας στην πορεία το ίδιο και για το ιδίωμα. Η πρώτη επαφή του κόσμου με τον supervillain της σκηνής, γίνεται με ένα απαιτητικό δίσκο, εξ’ ολοκλήρου δικό του πνευματικό παιδί, που περιέχει εμβληματικά κομμάτια ("Doomsday", "Rhymes Like Dimes", "?", "Red And Gold"), πολλά skits, χαοτικές στιγμές ("Go With The Flow"), και πάει λέγοντας. Στο "Operation: Doomsday", τα βασικά στοιχεία που οριοθετούν την καλλιτεχνική φυσιογνωμία του MC εμφανίζονται με κρότο, ενώ αυτά σου ψυθιρίζουν. Μια εντυπωσιακή αρχή, για μια δαιδαλώδη συνέχεια, η οποία, 25 χρόνια μετά ρίχνει ακόμη βαριά τη σκιά της στο πειραματικό hip-hop.

Living off borrowed time, the clock tick faster

Έχοντας ήδη κυκλοφορήσει άλμπουμ ως King Geedorah και Viktor Vaughn στο ενδιάμεσο, το 2004 ο MF DOOM έμελλε να κυκλοφορήσει τον δίσκο με τον οποίο θα ταυτιζόταν έκτοτε. Η σύμπραξή του με τον DJ και παραγωγό Madlib, ως Madvillain, θα έδινε το μοναδικό της ολοκληρωμένο έργο, με το εμβληματικό εξώφυλλο, "Madvillainy" πριν είκοσι χρόνια. Πολλά έχουν γραφτεί για αυτό το δίσκο, πιθανώς περισσότερα από κάθε άλλον που κυκλοφόρησε τον 21^ο αιώνα στο ιδίωμα. Δεν πάμε πίσω και εμείς εδώ. Ο Madlib, έχοντας ήδη παίξει μεγάλη μπάλα με τη σύμπραξή του με τον J Dilla ("Champion Sound", 2003), το "Shades of Blue" του 2003, όπου αλλάζει τα φώτα σε στιγμές του θρυλικού jazz καταλόγου της Blue Note Records, και φυσικά το "The Unseen" του 2000, ως Quasimoto. Εδώ όμως, έκαστος υπερέβη εαυτόν, αφήνοντας ένα επιδραστικό και ανυπέρβλητο καλλιτεχνικό αποτύπωμα.

Το mainstream hip-hop εκείνη την περίοδο είχε οδηγηθεί, με φωτεινές εξαιρέσεις, σε αντιαισθητικά μονοπάτια, και τα πρώτα δείγματα της σύμπραξης που είχαν διαρρεύσει, ομολογουμένως δεν είχαν ενθουσιάσει. Ο DOOM, ως αντίδραση, έσκισε τις πρότερες δυναμικές ερμηνείες του και επιδόθηκε στο υποτονικό, σχεδόν ψιθυριστό flow με το οποίο συνδέθηκε, με την όλη παραγωγή να κινείται οριακά σε avant-garde κολλάζ soul/jazz ηχοχρωμάτων. Το beat του "Raid" ακόμη ταρακουνεί και νεκρούς, το "Accordion" από το πρώτο δευτερόλεπτο είναι κλασικό. Το "America’s Most Blunted" υπενθυμίζει το πόσο απεχθάνονται την σοβαροφάνεια οι δημιουργοί, αλλά το "Madvillainy" δεν είναι απλά ένα άρτιο, τεχνικά και αισθητικά, hip hop άλμπουμ.

Το σκοτάδι του δεν απλώνεται μονομιάς. Η πολύπλοκη, πολυεπίπεδη στιχουργία του DOOM, μέσω των ερμηνειών του ξεδιπλώνεται σπονδυλωτά, αγγίζοντας το ασυνείδητο. Οι διαδοχικές ακροάσεις, πίσω από τη θολούρα ενός αραχνιασμένου γραμμοφώνου που ξεσηκώνει τις μουσικές του δίσκου ("Figaro"), αποκαλύπτουν την πολύπλευρη βία, την αρνετική διαλεκτική όπως και τον ωμό ρεαλισμό που φώλιαζε στο μυαλό του DOOM. Δεν θα έπρεπε να θεωρείται υπερβολή δε, πως τίποτα δεν ήταν ίδιο στο ιδίωμα από τη στιγμή που εμφανίστηκε το εξώφυλλο του δίσκου. Το "Madvillainy" δεν επαναλήφθηκε, και όπως άλλα projects του μακαρίτη, ο διάδοχός του κινείται σε ένα εκκρεμμές μεταξύ χαμένων ψηφιακών και αναλογικών αρχείων, και του αστικού μύθου. Ο Madvillain εμφανίστηκε, μέσα στη δυαδικότητά του, και έθεσε τον πήχη για περισσότερα από όσα μπορούσε να φανταστεί.

He wears a mask just to cover the raw flesh
A rather ugly brother with flows that's gorgeous

Πριν 20 χρόνια, κυκλοφόρησε επίσης το πιο εκκεντρικό άλμπουμ του ράπερ. Το "Mm…Food", πέμπτος δίσκος του μουσικού αλλά δεύτερος υπό το προσωνύμιο MF DOOM, είναι ένα concept άλμπουμ γύρω από το φαγητό, στο οποίο ο Dumille αποφάσισε να τερματίσει τον ανταγωνισμό. Ο τύπος, μέσω λογοπαιγνίων και αμφισημιών, εμπνευσμένων από «αντικείμενα που θα μπορούσες να βρεις σε ένα πικ νικ», σε μια εντελώς old school, boom bap κυκλοφορία, φέρνει το battle rap ("Beef Rap", "Fillet-O-Rapper", "Kon Karne") ξανά στο προσκήνιο και επιχειρεί να αναβιώσει τις πιο «αγνές» πτυχές του ιδιώματος, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη εποχή. Ο δίσκος, που επανακυκλοφορεί στις 15 Νοεμβρίου με νέο artwork, αποτελεί ένα εντυπωσιακό ηχητικό αμάλγαμα όλης της ειρωνίας, καθώς και εχθρικής αλλά και έντονα κριτικής στάσης του DOOM προς κλισέ της βιομηχανίας του χιπ χοπ όπως και της πειρρρεύουσας κοινότητας, ένα υψωμένο μεσαίο δάκτυλο - απότοκο μεγαλομανίας, ένα αριστούργημα.

Δεν είναι σπάνιο το ενδεχόμενο, να θεωρεί κανένα το "Mm…Food" ως το κορυφαίο έργο του MC. Σε καθαρά τεχνικό επίπεδο, οι εκφορές των στίχων και η εικονοπλασία είναι αδιανόητες, με τον DOOM να αλλάζει τόνο και ύφος ανάλογα τον χαρακτήρα που υποδύεται, όπως πχ στο "Guinesses". Ο δίσκος, μέχρι και σήμερα, καταφέρνει να κεντρίζει το ενδιαφέρον εξαιτίας της, αισθητικά συμπαγούς βέβαια, παντελούς αδιαφορίας του για οτιδήποτε γύρω από αυτό, παρά το έντονο κοινωνικό του στίγμα. Το "Mm…Food" είναι ένα εκκεντρικό έργο, ταυτόχρονα εξαιρετικά ασόβαρο όσο και βαθιά προσωπικό, πιθανώς η πιο πολιτικοποιημένη και κριτική στιγμή του δημιουργού του, ένα από τα ελάχιστα πραγματικά σπουδαία hip-hop άλμπουμ των ‘00s.

The rest is empty with no brain but the clever nerd
The best emcee with no chain ya ever heard

Πέραν των τριών δίσκων στους οποίους δίνεται βαρύτητα στο εν λόγω άρθρο, η λοιπή δισκογραφία του MF DOOM έκτοτε, δεν υστερεί. Προτείνονται οπωσδήποτε, πέραν των προαναφερθέντων άλμπουμ, η σύμπραξή του με τον Danger Mouse στο "The Mouse And The Mask" ως Danger Doom το 2005, τα δύο άλμπουμ που κυκλοφόρησε με το supergroup των Czarface (2018, 2021), όπως φυσικά και η πιο προσιτή του στιγμή, το τελευταίο προσωπικό του άλμπουμ ως MF DOOM, το "Born Like This" του 2009. Ακόμη και στις λιγότερο προβεβλημένες στιγμές του, ο DOOM έλαμπε δια της ιδιοφυίας του. Το περίπλοκο κουβάρι των ομοιοκαταληξιών και συμβολισμών, της εσωτερικής συνοχής των στίχων και του ονειρικού χαρακτήρα των beats, αντίστοιχων του σουρρεαλιστικού κινηματογράφου σκηνοθετών όπως ο Lynch ή ο Jodorowsky, παραμένει πυκνό, πλούσιο και σαγηνευτικό.

Όποια και αν είναι η σχέση καθενός με το ιδίωμα, είμαι βέβαιος πως η αινιγματική ιδιοφυία του MF DOOM μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτή. Εδώ και 25 χρόνια, τα κομμάτια και οι κυκλοφορίες που άφησε ως παρακαταθήκη ο μασκοφόρος αντιήρωας του ιδιώματος, συνεχίζουν να συναρπάζουν, ηχώντας εντυπωσιακά επίκαιρα και φρέσκα. Οι στίχοι εξακολουθούν να μαγνητίζουν με τις κρυφές νοηματικές συνδέσεις και αναφορές τους, όπως και να εντυπωσιάζει ο τρόπος που συνένωνε ξένες μεταξύ τους εικόνες και καταστάσεις ο MC, ενώ ηχούσε μόνιμα λες και στα «χώνει» μες το αυτί σου. Στην τελική, όποτε βλέπεις αυτή τη μάσκα, prop από τον «Μονομάχο», δεν γίνεται να μην αναφωνείς μέσα σου, "all caps when you spell the man name".

Υ.Γ. Σε ένα παιχνίδισμα της μοίρας, μερικές εβδομάδες μετά τη συγγραφή του παρόντος αφιερώματος, και λίγες ημέρες πριν τη δημοσίευσή του, ανακοινώθηκε από το Plisskën Festival πως το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου, ο εμβληματικός Yasiin Bey, πρότερα γνωστός ως Mos Def, θα εμφανιστεί στην Αθήνα σε μια πολυαναμενόμενη εμφάνιση όπου θα διασκευάζει αποκλειστικά κομμάτια από όλη την δισκογραφία του MF DOOM.