Metal ακροατήρια στα πρόθυρα νευρικής κρίσης

Η κοινωνία αλλάζει και οι αλλαγές, πέραν του ότι γίνονται με γοργούς ρυθμούς, είναι πολύ μεγαλύτερης κλίμακας απ' ό,τι η μικρή άποψη και η safe zone του καθενός από εμάς. Οι «καθιερωμένες» αξίες κλονίζονται και επανεξετάζονται, όπως πρέπει και είναι υγιές εξάλλου να γίνεται. Όπως πάντα σε κάθε αλλαγή, υπάρχουν εκείνοι που την υπερασπίζονται και την προάγουν κι εκείνοι που επιθυμούν να διαφυλάξουν το όποιο προηγούμενο καθεστώς, διότι αυτό έμαθαν, αυτό εμπιστεύονται και κάθε τι άλλο συμβολίζει μια κάποιου είδους «παρακμή». Η αλλαγή μοιάζει σαν φωτιά που εξαπλώνεται και, τελικά κανείς δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος. Φτάνει να κάψει κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως τη μουσική. Φτάνει τελικά και στο δικό μας κρυμμένο και καλά προστατευμένο βασίλειο της σκληρής μουσικής. Καλά προστατευμένο; Όχι πια. Η αλλαγή έφτασε.

Αμαρτωλό, γεμάτο άγνοια παρελθόν

Θυμάμαι να ακούω metal παλιά, στις αρχές της δεκαετίας του '90. Θυμάμαι ότι συχνά, πολύ συχνότερα από όσο μπορεί κάποιος να παραδεχτεί, άνοιγα τα ένθετα από τα cd/βινύλια ή τα metal περιοδικά και το εφηβικό μου μυαλό βομβαρδιζόταν από μια απίστευτη παρέλαση ηθικών σκουπιδιών: σατανισμός, σεξισμός, φασισμός, μηδενισμός κι ένα σωρό άλλοι -ισμοί που ήταν απολύτως συνηθισμένοι στη μικρή μας υποκουλτούρα. Όλα αυτά βέβαια προάγονταν από μπάντες μικρής ηλικίας που μέσα στη μαγκιά και στην άγνοια έλεγαν κι έκαναν πράγματα που εξυπηρετούσαν καθαρά το evil και το σοκ του όλου πράγματος. Συνήθως... διότι πάντα υπήρχαν και κάποιοι που εννοούσαν αυτά που έλεγαν κι έκαναν.

Το κοινό τότε αποδεχόταν όλη αυτή την κοινωνική αμορφωσιά ως «αισθητική» ή ως «τέχνη»

Το κοινό τότε αποδεχόταν όλη αυτή την κοινωνική αμορφωσιά ως «αισθητική» (καλή ή κακή ανάλογα το άτομο) ή ως «τέχνη». Αν για κάποιο λόγο άνοιγε ένας διάλογος ως προς το περιεχόμενο της υποκουλτούρας μας, οι συνηθισμένες απαντήσεις που μπορούσες να πάρεις από έναν τυπικό metal fan ήταν από το «δεν με νοιάζουν οι στίχοι, μου αρέσει η μουσική» μέχρι το «έλα μωρέ, δεν το εννοούν, είναι απλώς το image τους». Είμαι απολύτως σίγουρος ότι ακόμα και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται έτσι, πιθανόν να είναι δε και πάρα πολλοί. Το παρόν άρθρο γράφεται κυρίως επειδή υπάρχουν εκείνοι.

Οι όχι και τόσο αθώοι πόλεμοι των comments

Fast forward στον σύγχρονο κόσμο και τα social media (όλοι εμείς δηλαδή) ελέγχουν, περνάνε από κόσκινο, εξετάζουν και καταδικάζουν το κάθε τι, με ρυθμούς καταιγιστικούς. Κάθε νέο φεγγάρι ένας ακόμα metal μουσικός ή μπάντα κατηγορείται για κάτι. Μόνο πρόσφατα ήταν ο Logan, οι Mgla, λίαν προσφάτως οι Marduk και οι Deathspell Omega - αυτό έτσουξε παραπάνω αφού μιλάμε για την κορυφαία black μπάντα της προηγούμενης δεκαετίας.

Κάπου εκεί αρχίζει το πανηγύρι με αλλεπάλληλους διαξιφισμούς και ακατάσχετες φλυαρίες από διάφορους οπαδούς. Μην κάνετε εδώ το λάθος να πιστεύετε ότι αυτές οι διαμάχες είναι γραφικές και ακίνδυνες. Αντιθέτως, τολμώ να υποστηρίξω ότι εκεί προκύπτουν τα σοβαρότερα ζητήματα και διάφορες πικρές αλήθειες που καλό είναι να κοιτάξουμε όλοι κατάματα.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για το πώς συμπεριφέρονται οι ακραίοι κι ας εξετάσουμε λίγο τις συνέπειες των συμπεριφορών τους.

Οι ακραίοι της προοδευτικής σκέψης είναι αυτοί που εξαπλώνουν την πληροφορία και τη μετατρέπουν σε χιονοστιβάδα. Η παραμικρή υπόνοια ότι ο «τάδε» μουσικός ή μπάντα επέδειξε άμεσα ή άμεσα πολιτικά κατακριτέα συμπεριφορά - με ενδείξεις ή αποδείξεις γι' αυτήν την υπόνοια - οδηγεί σε άμεση κατακεραύνωση του γεγονότος και σε μια σταυροφορία ενημέρωσης ως προς το ποιόν του/των «τάδε», σταυροφορία που φυσικά εκφράζει τη βαθύτερη επιθυμία του καθαρισμού ενός μουσικού χώρου από αυτούς που κουβαλούν ακάθαρτες και κοινωνικά μη-αποδεκτές ιδέες.

Δωρεάν δημοσιότητα που αυξάνει δραματικά τις πωλήσεις δίσκων

Ας αφήσουμε λίγο τη θετική συμβολή της παραπάνω σταυροφορίας - η οποία έχει προφανώς τον ρόλο να ενημερώσει και να ανοίξει τα μάτια σε όσους έχουν άγνοια - και ας δούμε ποια είναι τα αρνητικά αυτής της ρητορικής. Αφήνοντας στην άκρη τη γενική διαπίστωση ότι φασισμός είναι ο μη-σεβασμός στην άποψη του άλλου κι ότι έχουμε όλοι δει αριστερούς να φέρονται βασικά «φασιστικά», προσωπικά μπορώ να βρω δύο αρνητικά. Καταρχήν, οι σοσιαλμιντιακές καταδίκες καταλύουν τη βασική αρχή της δικαιοσύνης, το «αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου». Προσοχή! Δεν έχω αυταπάτες ότι η πλειοψηφία των «κατηγορουμένων» είναι όντως ένοχοι. Όμως κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να απαντήσει, να υπερασπιστεί τον εαυτό του, να δικαιολογήσει τις πράξεις του. Η οριστική και αμετάκλητη καταδίκη κάποιου με τον τρόπο που γίνεται, είμαι σίγουρος ότι όλο και κάποιον «αθώο» έχει οδηγήσει στην πυρά. Ένα δεύτερο αρνητικό είναι ότι η οργή και το πάθος ουσιαστικά συσπειρώνουν τους «απέναντι», δίνουν αξία στα λεγόμενα και τις συμπεριφορές τους, αποκτούν ουσιαστικά ισχυρότερη ταυτότητα. Αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου κι ότι έχουν κάποιον σκοπό.

Επίσης όλο αυτό ουσιαστικά λειτουργεί ως διαφήμιση: ο συγχωρεμένος Peter Steele στο "Kill All The White People" - τραγούδι που απαντούσε σε όλους τους εξ αριστερών και εκ δεξιών επικριτές του - έγραψε ότι όλο αυτό είναι «δωρεάν δημοσιότητα που αυξάνει δραματικά τις πωλήσεις δίσκων». Η τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία ως δείγμα παιδείας και καλλιέργειας θα είχε πολύ βαθύτερα αποτελέσματα από το δόγμα Φωτιά στη Φωτιά.

Να απομονώσουμε τα πιστεύω του δημιουργού από το δημιούργημα ή να τα αντιμετωπίσουμε σαν ένα και το αυτό;

Αντίστοιχα, για τους ακραίους της άλλης πλευράς, αυτούς που υπερασπίζονται, ανέχονται ή προάγουν ιδέες που ως ανθρωπότητα συμφωνούμε ότι είναι βλαβερές κι επικίνδυνες, δεν χρειάζεται να πω τί βρίσκω αρνητικό. Η σοσιαλμιντιακή υπεράσπιση/αντεπίθεση έχει τα δικά της επιχειρήματα και τη δική της θριαμβολογία την οποία δεν είμαι σε θέση να κρίνω - γιατί δεν την καταλαβαίνω. Αυτοί που απλώς ανέχονται τον φασισμό/ρατσισμό ή οτιδήποτε άλλο, λειτουργώντας ολόιδια με τον '90s metal fan που περιέγραψα νωρίτερα, χρησιμοποιούν συχνά ένα επιχείρημα που αποτελεί όντως τροφή για σκέψη: να απομονώσουμε τα πιστεύω του δημιουργού από το δημιούργημα ή να τα αντιμετωπίσουμε σαν ένα και το αυτό; Να καταδικάσουμε έναν δίσκο που μας αρέσει επειδή ο δημιουργός του είναι «φασίστας» ή να τα διαχωρίσουμε με ήσυχη τη συνείδηση μας;

Ένας δημιουργός και το έργο του είναι πάντα παράγωγο της εποχής του

Το παραπάνω ερώτημα είναι πολύ σοβαρό και απασχολεί την ακαδημαϊκή σκέψη εδώ και μερικούς αιώνες. Δεν υπάρχει φυσικά γενική ή εύκολη απάντηση σε ένα ζήτημα που μοιάζει εν πολλοίς προσωπικό. Ας δεχτούμε ότι ο καθένας καλείται να απαντήσει σε αυτό με τον τρόπο που του υποδεικνύει η δική του ηθική και κουλτούρα.

Η δική μου άποψη πάνω σε αυτό είναι η εξής: η κριτική της τέχνης θεσπίστηκε κι έχει ως ευαγγέλιο το έργο του Johann Joachim Winckelmann, όπου τεκμηριώνεται η άποψη ότι για να καταλάβουμε ένα έργο τέχνης πρέπει να κατανοήσουμε τα πιστεύω του δημιουργού. Για τον κριτικό λοιπόν, γι αυτόν που καλείται να παρουσιάσει ένα έργο τέχνης στο κοινό, δημιουργός και δημιούργημα πρέπει να νοούνται ως ένα. Ένας δημιουργός και το έργο του είναι πάντα παράγωγο της εποχής του και σε άμεση συνάρτηση με τα συμφραζόμενα του, είτε αυτό φαίνεται είτε όχι. Είτε το παραδέχεται είτε όχι. Είτε το καταλαβαίνει είτε όχι. Ο δημιουργός θα αναλυθεί και θα κριθεί σύμφωνα με τα καλλιτεχνικά, πολιτικά, κοινωνικά και αισθητικά πλαίσια της εποχής του.

Από εδώ προκύπτει και η απάντηση στη δήθεν έξυπνη απορία που θέτουν πολλοί: «με αυτό το σκεπτικό, δεν πρέπει να αγαπάμε τους περισσότερους από τους μεγάλους της rock και του metal γιατί στην εποχή τους δεν ήταν πολιτικά ορθοί;» Το δίλημμα είναι τεχνητό και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι «μεγάλοι» έχουν ήδη κριθεί και αξιολογηθεί σύμφωνα με τη δική τους εποχή και δεν υπάρχει τώρα λόγος να τους δούμε διαφορετικά. Βέβαια, εδώ αξίζει να σημειώσω ότι τα πραγματικά μεγάλα έργα τέχνης, αυτά που γράφονται με χρυσά γράμματα στο βιβλίο της ανθρώπινης δραστηριότητας, είναι εκείνα που «αντέχουν» να επανεξετάζονται με νέα μάτια καθώς οι κοινωνίες αλλάζουν...

Είναι η πολιτική ορθότητα χρήσιμη;

Όσο για το «πολιτικά ορθό» ως έννοια, μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι ότι κάποιες φορές είναι υπερβολικό, ενοχλητικό ή και υποκριτικό. Από την άλλη όμως, η «πολιτική ορθότητα» ως προσοχή στην έκφραση ή στην κοινωνική συμπεριφορά έχει κι έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, οικοδομώντας σε αρκετούς ανθρώπους την κατανόηση του γιατί οφείλουν να σέβονται τους άλλους. Αυτοί που αισθάνονται ότι πρόκειται απλώς για υποκρισία μπερδεύουν ίσως την έννοια του σεβασμού με τον καθωσπρεπισμό. Υπάρχει μεγάλη διαφορά.

Το metal μπορεί και σε μεγάλο βαθμό ανταποκρίνεται, αντιλαμβανόμενο ικανοποιητικά ότι οι εποχές της αισθητικής ουδετερότητας παρέρχονται

Το heavy metal ως μουσική αποδεικνύει συνεχώς ότι δεν έχει ανάγκη την ακρότητα και την ηθική καφρίλα για να διατηρεί τη δυναμική του. Το αποδεικνύει καθημερινά με χιλιάδες μπαντάρες που καταφέρνουν να διαμαρτύρονται, να σοκάρουν, να είναι σκοτεινοί, καλλιεργημένοι ή γεμάτοι φαντασία αποτελεσματικότατα και ΧΩΡΙΣ να καταφεύγουν στα άκρα. Οι κοινωνικές απαιτήσεις αλλάζουν και οι αλλαγές απλώνονται σαν τη φωτιά: το metal μπορεί και σε μεγάλο βαθμό ανταποκρίνεται, αντιλαμβανόμενο ικανοποιητικά ότι οι εποχές της αισθητικής ουδετερότητας παρέρχονται. "We can't afford to be neutral on a moving train" όπως είπαν κάποτε οι System Of A Down στο "Deer Dance".

Η ελευθερία έκφρασης πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει. Οι ακραίοι πρέπει να είναι ελεύθεροι να λένε τις απόψεις τους όπως γουστάρουν. Χρειάζονται καταδίκες, πόλεμο και αχρείαστη διαφήμιση; Μήπως περισσότερο χρειάζονται την - με γνώση - αδιαφορία του κοινού; Μια αδιαφορία που νομοτελειακά θα τους σπρώξει σε μια απομόνωση που τελικά δεν θα είναι καθόλου cool για κανέναν; Κάτι τέτοιο φαίνεται πιο λογικό.

Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον πομπό, πρέπει όμως να εκπαιδεύσουμε τον δέκτη

Ο Umberto Eco, ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ου αιώνα, όταν είχε ανάψει η κουβέντα περί μαζικής κουλτούρας κι όλοι οι υπόλοιποι διανοητές διαφωνούσαν για το πως πρέπει να βελτιωθεί το μήνυμα-πομπός, εκείνος είπε: «δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον πομπό, πρέπει όμως να εκπαιδεύσουμε τον δέκτη». Είναι η κοινωνική επιμόρφωση που χρειαζόμαστε όλοι και φυσικά και τα metal ακροατήρια. Κάθε φορά λοιπόν που κάποιος νέος «πόλεμος» ξεκινάει γύρω από το όνομα του κάθε «τάδε», καλό είναι να θυμόμαστε τη βαρύτητα και την επικινδυνότητα που έχουν οι απόψεις, ακόμα και οι πιο ήπιες. Να θυμόμαστε, να αξιολογούμε καλύτερα, να σκεφτόμαστε τη μεγάλη εικόνα, να αποφασίζουμε καλύτερα πότε μιλάμε, πότε σωπαίνουμε, πότε ανεχόμαστε.

Κι αν όλες οι εποχές είχαν πάντα κάτι κοινό είναι ότι ποτέ, κανείς, δεν μπόρεσε να σταματήσει τις αλλαγές.