Tigran Hamasyan: «Ζούμε σε έναν κόσμο που λείπει πολύ η πνευματικότητα»

 Είναι κάποιοι δίσκοι που σε κάνουν να κινηθείς με συνοπτικές διαδικασίες. Έτσι συνέβη και στην περίπτωση του επερχόμενου άλμπουμ του jazz/fusion/prog καλλιτέχνη Tigran Hamasyan με τίτλο "The Bird Of A Thousand Voices". Φυσικά, ο Tigran είναι ήδη ένας καταξιωμένος δημιουργός στον χώρο της fusion, θεωρούμε όμως πως το νέο του άλμπουμ είναι μια κορυφαία δημιουργία. Βασισμένο στο αρχαίο κείμενο Hazaran Blbul (το οποίο αποτελεί μια εκπληκτική ιστορία και σας παροτρύνουμε μα το διαβάσετε), το άλμπουμ αποτελεί μέρος ενός μεγάλου transmedia project που περιλαμβάνει επίσης ένα online video game, ένα μουσικό-θεατρικό show, μια σειρά από films κι ένα art installation.  

Οι δυο ενθουσιασμένοι συντάκτες του rocking συνομιλήσαμε με τον Tigran, έχοντας τόσα πολλά να τον ρωτήσουμε. Απέναντι μας στάθηκε ένα υπέροχος, ήρεμος και χαμηλών τόνων δημιουργός, με πάρα πολλά πράγματα να πει για την μουσική, την θρησκεία, το Hazaran Blbul, τους Meshuggah και τον Miles Davis, την ευθύνη του να διαχειρίζεσαι ένα αρχαίο κείμενο, την ελληνική μουσική, το αν υπήρξε αποτυχημένος thrash metal κιθαρίστας και πολλά ακόμα. Φυσικά ο χρόνος αποδείχτηκε ελάχιστος και δεν ρωτήσαμε ούτε τα μισά απ’ όσα θέλαμε, είμαστε όμως ευγνώμονες που γνωρίσαμε έναν τόσο όμορφο άνθρωπο. Απολαύστε τον – και μην χάσετε το "The Bird Of A Thousand Voices" που έρχεται στις 30 Αυγούστου!

Γεια σου Tigran! Τι κάνεις, πού σε βρίσκουμε;

Είμαι καλά, κάνω μερικές συναυλίες στην Ευρώπη. Ανυπομονώ να επιστρέψω σπίτι και να συνεχίσω να εξερευνώ κάποιες μουσικές. Δουλεύω πάνω σε κάποια καινούρια πράγματα και προσπαθώ να τα πιάσω ξανά, τα είχα αφήσει για λίγο καιρό.

Η καινούρια σου δουλειά δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει και το μυαλό σου βρίσκεται ήδη σε νέα μουσική…;

Ναι, για να είμαι ειλικρινής πρόκειται για μια συνεχή διαδικασία. Το νέο άλμπουμ φτιαχνόταν για τέσσερα χρόνια. Η μουσική ήταν βέβαια έτοιμη, πήρε όμως αρκετό χρόνο για να ετοιμαστούν και τα υπόλοιπα μέρη του project για την κυκλοφορία. Βασικά περίμενα να κυκλοφορήσω αυτό το άλμπουμ για τέσσερα χρόνια, για τα δεδομένα μου αυτό είναι πολύς καιρός.

Θα θέλαμε να μας πας πίσω στην περίοδο που ανακάλυψες αυτήν την υπέροχη αρμένικη ιστορία (σσ: Hazaran Blbul) και να μας μιλήσεις για τις πρώτες σου σκέψεις και συναισθήματα. Πως αποφάσισες να φτιάξεις ένα άλμπουμ γι αυτήν και στην συνέχεια να το επεκτείνεις σε ένα transmedia project;

Ήταν νομίζω στα τέλη του 2019, όταν διάβαζα ένα βιβλίο ενός Αρμένιου μουσικολόγου, κλασικού συνθέτη και συγγραφέα. Είναι ένας πολύ ενδιαφέρων τύπος κι αυτό το βιβλίο αφορούσε πολλά πράγματα, είναι τεράστιο. Εγώ το διάβαζα γιατί περιείχε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία για την μεσαιωνική μουσική, μέχρι που έπεσα πάνω σε αυτήν την ιστορία. Παραξενεύτηκα, είπα στον εαυτό μου «Tι είναι αυτό; Πως γίνεται να είμαι Αρμένιος και να μην γνωρίζω γι αυτό;». Όταν την διάβασα σοκαρίστηκα. Είχε τεράστια επίδραση πάνω μου διότι πρόκειται για μια πολύ βαθιά ιστορία, δεν είναι κάτι μικρό σαν κάποιο παραμύθι. Πρόκειται για το μεγάλο ταξίδι ενός ήρωα, πάνω απ’ όλα όμως, το βασικό θέμα αφορά την ανάσταση και αφύπνιση της ψυχής μέσα από το τραγούδι ενός μυθικού πουλιού - είτε αυτό είναι μουσική, είτε συχνότητα ή οτιδήποτε άλλο. Και μόνο που η ιδέα περιστρεφόταν γύρω από τον ήχο και την μουσική ήταν αρκετό για να επιδράσει πάνω μου σαν μουσικό. Δεν ξέρω, κάτι συνέβη… Ξεκίνησα να γράφω. Με ενέπνευσε να γράψω μουσική, προφανώς χωρίς ακόμα να γνωρίζω ποιο θα ήταν το τελικό προϊόν. Απλώς με ενέπνευσε να γράψω μουσική.

Την ίδια περίοδο είχα ξεκινήσει να εξερευνώ κάποια πράγματα από ambient και ηλεκτρονική μουσική, και να εντάσσω αναλογικά synths στην μουσική μου. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, είχα ήδη αρκετό και βαρύτερο (σσ: heavier) υλικό έτοιμο για ηχογράφηση. Τηλεφώνησα στον Nate Woods (σσ: ο θεός-ντράμερ του Tigran) και του είπα ότι είχα υλικό προς ηχογράφηση. Βρήκαμε λοιπόν χρόνο τον Μάρτιο του 2020 και πήγαμε στο studio του πατέρα του Nate - έχει ένα απίστευτο studio στην Laguna Beach στην California. Ο Nate ήρθε από τη Νέα Υόρκη. Είχαμε συνολικά 4 ½ μέρες για να ολοκληρώσουμε τα πάντα, και ξαφνικά την Τρίτη μέρα σκάνε τα νέα για τον Covid…θυμάστε τι είχε γίνει. Ενημέρωσαν ότι σε δυο μέρες δεν θα γίνονταν πια άλλες πτήσεις, οπότε τελειώσαμε τα πάντα κι ευτυχώς ο Nate πρόλαβε να επιστρέψει. Αυτό ήταν το περιβάλλον της ηχογράφησης.

Μετά ήρθε το lockdown και πρακτικά συνέχισα μόνος, απλώς προσέθετα layers. Το έστειλα στον Mark να προσθέσει μπάσο και στην Areni να προσθέσει φωνητικά. Όλα τα υπόλοιπα έγιναν στο home studio μου, έμαθα να δουλεύω το Ableton, έστηνα μικρόφωνα και ηχογραφούσα.

Ήταν μακριά διαδικασία, ε;

Ναι, πολύ. Η πιο μακριά διαδικασία για κάποιο άλμπουμ μου.

Η δική μου δουλειά δεν είναι να πω την ιστορία, αλλά να την αφηγηθώ μέσα από τον δικό μου κόσμο, μέσα από τα μάτια ενός συνθέτη και πιανίστα που ζει στον 21ο αιώνα

Ένα περιπετειώδες έργο τέχνης με μια περιπετειώδη διαδικασία δημιουργίας. Σε όλη αυτήν την διαδικασία, ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισες;

Σίγουρα το γεγονός πως ήταν η πρώτη φορά που έγραφα μουσική για ένα, ας το πούμε, λιμπρέτο. Πριν μπορεί να είχα στο μυαλό μου κάποια ιστορία πίσω από κάθε τραγούδι ή κάποια γενικότερη ιδεολογία πίσω από κάποιο άλμπουμ, αυτή την φορά όμως έπρεπε να γράψω μουσική για μια ιστορία που υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια, υπήρχε συνεπώς μεγάλη ευθύνη. Θέλει ατελείωτη αναζήτηση και δεν το είχα βιώσει ξανά αυτό. Σε έναν βαθμό, ίσως το έχω αισθανθεί λίγο όταν γράφω μουσική για film. Αυτήν την φορά όμως η πρόκληση ήταν ότι αφού διάλεξα αυτήν την ιστορία, συνεχώς αναρωτιόμουν; "Είναι οι συνθέσεις αντάξιες;" ή "πόση από την ουσία της ιστορίας περιγράφει η μουσική μου;". Ερωτήματα ευρύτερα και βαθύτερα, φαντάζομαι.

Στο τέλος της μέρας όμως κατάλαβα επίσης πως η ιστορία βρίσκεται εκεί για όποιον θέλει να την διαβάσει και μπορούν να υπάρξουν διαφορετικές εκδοχές. Η δική μου δουλειά δεν είναι να πω την ιστορία αλλά να την αφηγηθώ μέσα από τον δικό μου κόσμο, μέσα από τα μάτια ενός συνθέτη και πιανίστα που ζει στον 21^ο αιώνα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, κι ήταν σημαντικό για εμένα να καταλάβω πως πρόκειται απλώς για μία νέα επαναδιατύπωση. Δεν αποσκοπώ να πω όλη την ιστορία αλλά στο να την πω με τρόπο προσβάσιμο στους ακροατές μου σε όλον τον κόσμο, που ακούνε διαφορετικά είδη μουσικής. Από πίσω όμως υπάρχει μια ωραία και σπουδαία ιστορία, για όποιον θέλει να την ανακαλύψει.

Όπως ανέφερες κι εσύ, το άλμπουμ μοιάζει περισσότερο με soundtrack. Πέραν των τυπικών στοιχείων που έχουμε σε κάθε σου άλμπουμ - τα jazz, progressive και folk στοιχεία - αυτήν την φορά πρόκειται για κάτι πιο κινηματογραφικό. Υπάρχουν ambient συνθέσεις, μοτίβα που ταξιδεύουν μέσα στο άλμπουμ κλπ, οπότε υπήρξε μια εντελώς διαφορετική συνθετική διαδικασία.

Ακριβώς!

Έχουμε δυο ερωτήσεις. Η πρώτη είναι αν πιστεύεις πως το ίδιο το concept σε ώθησε να εξερευνήσεις νέους ήχους που ίσως δεν θα είχες κάνει διαφορετικά, όπως τα ηλεκτρονικά στοιχεία…

Ναι, σίγουρα, φυσικά!

…και η δεύτερη είναι αν προτιμάς αυτήν την συνθετική διαδικασία ή αν προτιμάς να γράφεις μουσική πιο ελεύθερα, ξέρεις, να γράφεις ένα κομμάτι και απλώς να πηγαίνεις στο επόμενο κλπ;

Χμμ, μάλλον και τις δύο, υποθέτω. Για το νέο άλμπουμ, ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, ειδικά λόγω της ευθύνης που ανέφερα νωρίτερα, ότι γράφεις μια rock opera ή κάτι τέτοιο για ένα αρχαίο κείμενο. Από την άλλη όμως, η δομή είναι ήδη έτοιμη για τον συνθέτη. Όταν φτιάχνω ένα άλμπουμ, περνάω πολύ χρόνο σκεπτόμενος το concept από πίσω του, πέραν της μουσικής προφανώς. Η μουσική είναι εκεί, συνήθως έχει ήδη γραφτεί. Υπάρχει όμως και το concept του, η ιδεολογία του, η αφηγηματικότητα του με τους τίτλους των τραγουδιών, κλπ. Περνάω πολύ χρόνο αναζητώντας τι ακριβώς θέλω να κάνω και να πω σαν ένας καλλιτέχνης που ζει εδώ και τώρα. Οπότε, από αυτήν την άποψη, ήταν εύκολο. Ιδού το concept, ιδού η ιστορία, πήγαινε τώρα και αφηγήσου την με τον δικό σου τρόπο. Από την άλλη, υπάρχουν οι προκλήσεις, πως θα μοιράσεις τα μοτίβα που ανέφερες σε 90 λεπτά μουσικής. Είναι μεγάλη διαδικασία. Σκεφτόμουν περίπου σαν να έφτιαχνα μια opera, μια συμφωνία ή κάτι τέτοιο.

Δεν με ενδιαφέρει να ακούω μουσική που είναι σούπερ εγκεφαλική χωρίς όμως να χτίζει μια συναισθηματική σύνδεση

Καταρχάς πιστεύουμε πως το άλμπουμ αποτελεί μια συνολική εμπειρία. Κι εγώ κι ο Αντώνης διαβάσαμε την ιστορία και την βρήκαμε πολύ συγκινητική – και πολύ σημαντική καθώς ακούς το άλμπουμ. Πέραν όμως της συνολικής εμπειρίας, δεν μπορώ να μην αναφέρω πως όταν κυκλοφόρησε το τρίτο single "The Curse", κάτι μου συνέβη όταν το άκουσα, κάτι μου άγγιξε την καρδιά. Ίσως ήταν η μελωδία; Δεν ξέρω τι ήταν μα στ’ αλήθεια με άγγιξε. Πως το καταφέρνει αυτό; Το ένιωσες κι εσύ όταν έγραφες το βασικό του θέμα; Πως μπόρεσες να χωρέσεις τόσο συναίσθημα σε ένα τραγούδι, κάνοντας το ταυτόχρονα, κατά την γνώμη μου, και την ραχοκοκαλιά όλου του άλμπουμ;

Πιστεύω πως συνολικά, ο συναισθηματικός αντίκτυπος της μουσικής δεν πρέπει να επικρατεί αλλά να βρίσκεται σε ισορροπία με τα υπόλοιπα στοιχεία, σαν να λέμε μια ισορροπία ανάμεσα στο πνευματικό και στο σωματικό μέρος της μουσικής. Αν αυτά ισορροπούν, η μουσική μπορεί να έχει πολύ μεγάλο αντίκτυπο. Αν οποιοδήποτε στοιχείο είναι υπερβολικό, αν το συναισθηματικό κομμάτι λείπει ή αν βρίσκεται σε υπερβολή, τότε το τραγούδι δεν είναι έξυπνο. Αν όλα είναι πολύ basic και δεν βουτάς πιο βαθιά μέσα στις ιδέες αλλά παραμένεις μόνο σε ένα σωματικό επίπεδο, σαν να χορεύεις μόνο, τότε δεν θα οδηγηθείς σε μια πλήρη και συνολική εμπειρία. Δεν ξέρω πώς να το εξηγήσω ακριβώς αλλά όλα πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία. Από αυτήν την άποψη, θέλω να φτιάξω μια μελωδία που να την ακούς και να σε κάνει να νιώθεις πράγματα. Δεν είναι όμως απλή μελωδία, είναι πολύπλοκη. Είναι γραμμένη σε ένα πολύ παράξενο μέτρο αλλά ούτε καν το σκέφτεσαι. Είναι σαν να παρουσιάζεις κάτι με απλά νοήματα και να βάζεις την πολυπλοκότητα κάπου μέσα του. Υπάρχουν στρώματα πολυπλοκότητας, πίσω και μέσα του, η πολυπλοκότητα όμως δεν επισκιάζει την μελωδική και την συναισθηματική του πλευρά. Η μελωδία έρχεται πάντα πρώτη αλλά με πολλά στρώματα πολυπλοκότητας από κάτω. Δεν ξέρω αν το εξήγησα κατανοητά… (σσ: πολλά γέλια) … αλλά αυτή ισορροπία είναι πολύ σημαντική. Όλα αφορούν αυτήν, βασικά. Στις μέρες μας υπάρχει πολλή μουσική που δεν διαθέτει αυτήν την ισορροπία. Υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες που την διαθέτουν και αυτή είναι η μουσική που κυνηγάω κι εγώ, δεν με ενδιαφέρει να ακούω μουσική που είναι σούπερ εγκεφαλική χωρίς όμως να χτίζει μια συναισθηματική σύνδεση.

Έρχομαι από μία παράδοση στην οποία η μελωδία έχει τεράστια σημασία. Το κατάλαβα αυτό από παιδί, ήμουν αρκετά τυχερός να ανακαλύψω την αρμένικη folk όταν ήμουν 13-14 ετών και η σημασία της μελωδίας ριζώθηκε μέσα μου. Υπάρχουν πολλοί που μεγάλωσαν μέσα σε υπέροχα πολιτιστικά περιβάλλοντα κι έχουν θησαυρούς μελωδιών, είναι όμως το τι κάνεις με αυτές τις μελωδίες που κάνει την διαφορά. Δημιουργείς λοιπόν τα μουσικά layers, χωρίς να επισκιάζεις την μελωδία. Όλα πρέπει να την υπηρετούν. Μην γίνεσαι ποτέ περίπλοκος απλώς για να παρουσιάσεις μια ιδέα. Οι ιδέες πρέπει να είναι εκεί, ακόμα και κρυμμένες αν χρειάζεται, δεν είναι απαραίτητο να τις παρατηρείς.

Είναι μια από εκείνες τις ιστορίες που, αν την διαβάσεις, θα έχει τεράστια επίδραση πάνω σου

Ας αφήσουμε για λίγο την μουσική κι ας πάμε σε μια ερώτηση λίγο πιο πνευματική, κοινωνική ή και τα δύο. Η ιστορία του Hazaran Blbul είναι πολύ δυνατή, γεμάτη πνευματικότητα κι ελπίδα. Με ποιους τρόπους μπορεί αυτή η ιστορία να είναι σημαντική ή και σχετική με τον κόσμο που ζούμε και με όσα συμβαίνουν;

Σε ευχαριστώ για την ερώτηση…

Παρακαλώ πολύ…

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση διότι όποιος διαβάσει αυτήν την ιστορία… δεν νομίζω πως γίνεται να την αγνοήσεις και να την προσπεράσεις. Είναι μια από εκείνες τις ιστορίες που, αν την διαβάσεις, θα έχει τεράστια επίδραση πάνω σου.

Στον κόσμο που ζούμε, η πνευματικότητα λείπει πάρα πολύ

Συμφωνώ απόλυτα.

Ναι! Είναι ένα μεγάλο πνευματικό ταξίδι. Αναφέρεται στο ταξίδι, στην αλλαγή, στην πνευματική αφύπνιση. Αν ξεκινήσεις να την διαβάζεις, λειτουργεί σαν πρόσκληση προς ένα πνευματικό ταξίδι. Κατά την γνώμη μου, αυτή η ανάγκη για πνευματικότητα υπάρχει πάντα, σε κάθε ιστορική περίοδο και ειδικά τώρα. Ζούμε σε έναν υλικό κόσμο που κυριαρχείται από την ιδέα του υλισμού. Γι’ αυτό και αγγίζει τους ανθρώπους, γιατί είναι μια ιστορία που ειπώθηκε από παραμυθάδες. Οι άνθρωποι στις μέρες μας φοβούνται την θρησκεία, ας το παραδεχτούμε. Ειδικά για τις νεότερες γενιές είναι ιδιαίτερα δύσκολο να πάνε σε μια εκκλησία. Ακόμα κι αν γεννήθηκες σε μια οικογένεια που πήγαινε στην εκκλησία, είναι δύσκολο για τους νεότερους να καταλάβουν ή να νιώσουν αυτά τα πράγματα όπως οι γονείς τους. Ακόμα κι αν δεν γεννήθηκες σε θρησκευόμενη οικογένεια αλλά ζεις σε μια χώρα με μια συγκεκριμένη θρησκεία ή θρησκευτική κουλτούρα, είναι δύσκολο να καταλάβεις αυτήν την κουλτούρα , να αντιληφθείς την αξία της και να πας στην εκκλησία.

Κατά την γνώμη μου, στον κόσμο που ζούμε, η πνευματικότητα λείπει πάρα πολύ. Το Hazaran Blbul δεν είναι θρησκευτική ιστορία, ειπώθηκε από αφηγητές. Την έλεγαν στα χωριά δίπλα από μια φωτιά, ο αφηγητής όμως που μιλούσε μεταφορικά γι αυτό το μεγάλο πνευματικό ταξίδι, βοηθούσε τους ανθρώπους σε δύσκολες εποχές. Αυτός ήταν ο στόχος. Γι αυτό λοιπόν, αυτή η ιστορία μπορεί να συσχετίζεται και να φαίνεται κρίσιμη και στον κόσμο που ζούμε. Νομίζω πως μπορεί να «μιλήσει» σε πολλούς ανθρώπους.

Πρέπει να υπάρξει θυσία πριν την αφύπνιση και την άνευ όρων αγάπη. Αυτά είναι πράγματα που έχουν σημασία για μένα και δουλεύω με αυτά

Είναι σίγουρα μια ιστορία με πολλή πνευματικότητα. Υπάρχει εξάλλου και κάτι που συνδέει τους Αρμένιους με τους Έλληνες κι αυτό είναι η θρησκεία, δεν είναι μυστικό αυτό. Και υπάρχει κάτι που συνδέει την πνευματικότητα και την θρησκεία, τουλάχιστον τα στοιχεία που θέλεις να αναδείξεις. Ήταν λοιπόν και για σένα ένα είδος θρησκευτικής εμπειρίας το να πεις αυτήν την ιστορία, ίσως συσχετίζοντας την με την δική σου ζωή και τις δικές σου εμπειρίες;

Σίγουρα! Μπορώ να πω με βεβαιότητα να πω ότι η ζωή μου δεν είναι η ίδια από όταν το διάβασα. Είχε μεγάλη επίδραση πάνω μου και σίγουρα θα μείνει μαζί μου μέχρι τις τελευταίες μου μέρες. Θα είναι πάντα σημείο αναφοράς για μένα διότι αφορά έναν ήρωα που θέλει να κάνει καλό στον κόσμο κι είναι διατεθειμένος να θυσιάσει πράγματα, χωρίς να περιμένει τίποτα σαν ανταμοιβή. Αυτή είναι εξάλλου και η βάση της Χριστιανικής αλλά και πολλών άλλων θρησκειών. Πρέπει να υπάρξει θυσία πριν την αφύπνιση και την άνευ όρων αγάπη. Αυτά είναι πράγματα που έχουν σημασία για μένα και δουλεύω με αυτά. Ξέρω πόσο κακός είμαι. Αυτός ο ήρωας που επαναφέρει την αρμονία στον κόσμο είναι ένα πρότυπο για μένα. Και θα έπρεπε να είναι πρότυπο για τον κόσμο που ζούμε.

Ας επιστρέψουμε στην μουσική! Αφού κι εγώ κι ο Χρήστος ακούμε και πολύ rock και metal, εκτός από jazz…

Πολύ ωραία!

Μου αρέσει ο ήχος των heavy riffs, αλλά με βαθιές κι έξυπνες ιδέες πίσω τους

… ας σε ρωτήσουμε λοιπόν αυτό που είναι στο μυαλό πολλών. Πολλοί μιλούν για αυτό το heavy prog feeling που βγάζει συχνά η μουσική σου. Αισθάνεσαι επηρεασμένος από το progressive rock/metal κι ειδικότερα από τους Meshuggah, τους οποίους πολλοί συνδέουν με την δική σου μουσική;

Μάλιστα! Ναι, έχω επηρεαστεί από συγκεκριμένες μπάντες, αν και δεν ακούω progressive metal συχνά, περισσότερο ακούω κάποιες συγκεκριμένες μπάντες για να είμαι ειλικρινής. Οι Meshuggah είναι σίγουρα μια από αυτές, όπως και οι Car Bomb, δεν ξέρω αν τους γνωρίζετε, τους θεωρώ μια από τις καλύτερες μπάντες όλων των εποχών! Είμαι οπαδός των Tool, των πρώτων άλμπουμ των System Of A Down αλλά και σίγουρα μεγάλωσα ακούγοντας Led Zeppelin, είναι μία από τις αγαπημένες μου μπάντες.

Ναι, μου αρέσει το heaviness! Ο ήχος των heavy riffs αλλά με βαθιές κι έξυπνες ιδέες πίσω τους, καταλαβαίνεις; Δεν μπορώ να το εξηγήσω, ίσως έχει να κάνει με το ότι μεγάλωσα ακούγοντας rock. Ο μπαμπάς μου ήταν rock fan oπότε μεγάλωσα με αυτήν την μουσική. Αλλά ταυτόχρονα μεγάλωσα με jazz, αυτή ήταν η επιρροή του θείου μου. Συνεπώς, μου αρέσουν οι Zeppelin, οι Tool, οι Meshuggah. Μπορώ να τους συγκρίνω με την mid-60s περίοδο του Miles Davis Quintet, με Tony Williams, Ron Carter, Herbie Hancock…

Καταλαβαίνω τι μου αρέσει και στα δύο αυτά στυλ μουσικής, είναι το πόσο επικές είναι, η αφηγηματικότητα, η δραματουργία και τα επικά τους χτισίματα. Άκου το "My Funny Valentine" live του Miles Davis, παίζουν standards αλλά χρησιμοποιούν πολλή δραματικότητα, σαν να ακούς μια Συμφωνία. Και μετά εκρήγνυται και μετά γίνεται ξανά πολύ ήρεμο. Αυτό το είδος της «αφήγησης» υπάρχει και στην μoυσική των Zeppelin και των Tool, τα αργά χτισίματα και οι εκρήξεις… είναι η επική πλευρά της μουσικής τους. Τα συνειδητοποίησα πρόσφατα όταν αναρωτιόμουν «γιατί μου αρέσει αυτό και όχι το άλλο;”. Μου αρέσει το heaviness και η αφηγηματικότητα, όμως η αρμονική πλευρά είναι επίσης πολύ σημαντική για μένα, γι αυτό και προτιμώ να ακούω Shostakovich από heavy metal.

Δεν ξέρω όμως αν έχεις τσεκάρει πρόσφατα την σελίδα σου στην Wikipedia, εκεί αναφέρει πως όταν ήσουν παιδί ήθελες να γίνεις thrash metal κιθαρίστας! Ισχύει;

Δεν ξέρω ποιος το έγραψε αυτό, ποτέ δεν είπα κάτι τέτοιο. Σαν παιδί ήθελα να μάθω κιθάρα, ποτέ όμως δεν έγινα καλός υποθέτω, γι αυτό και διάλεξα το πιάνο. Όμως, ναι, αυτά που παίζω στο πιάνο θα έπρεπε κανονικά να παίζονται στην κιθάρα (σσ: γέλια).

Σε κάτι διαφορετικό. Δεν ξέρω αν γνωρίζεις πως υπάρχουν πολλοί εκπληκτικοί Αρμένιοι μουσικοί στην Ελλάδα και πως γενικά υπάρχουν πολλά που ενώνουν τις δυο χώρες, μουσικά και πολιτισμικά…

Φυσικά!

Είμαι τεράστιος οπαδός της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής, των βυζαντινών ύμνων δηλαδή

Συμφωνείς δηλαδή;

Είμαι τεράστιος οπαδός της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής, των βυζαντινών ύμνων δηλαδή, συνεπώς ναι, βλέπω τις ομοιότητες και την σύνδεση εκεί. Έχω ακούσει λίγο ελληνική folk μουσική αλλά δυστυχώς δεν γνωρίζω και πάρα πολλά. Όταν ακούω ελληνική folk αναγνωρίζω πως είναι ελληνική, δεν ξέρω όμως λεπτομέρειες, δεν γνωρίζω σε βάθος. Αλλά βυζαντινούς ύμνους, ναι, ακούω όλη την ώρα!

Δηλαδή πρόκειται για πράγματα που σε ενδιαφέρει να ενσωματώνεις στην μουσική σου, πέραν της αρμένικης folk;

Ναι, πρόκειται για μεγάλη μου επιρροή!

Δεν ασχολούμαι καθόλου με αυτό το μέτωπο του πολιτικού ακτιβισμού. Πιστεύω πως πρέπει να είσαι πολύ δυνατός να ασχοληθείς με αυτά τα πράγματα χωρίς να τρελαθείς

Θέλεις να μας μιλήσεις για την συνεργασία σου με τον Serj Tankian στο άλμπουμ του "Jazz-Is Christ" πριν λίγα χρόνια. Αφού εσύ κι οι System Of A Down είστε, κατά κάποιο τρόπο, οι φωνές της Αρμενίας στον υπόλοιπο κόσμο, θα κάνατε κάτι άλλο μαζί στο μέλλον; Επίσης, κατά την συνεργασία σας βρήκατε κοινό μουσικό έδαφος;

Όπως ανέφερα, είμαι οπαδός των πρώτων System Of A Down άλμπουμ. Όταν μου τηλεφώνησε ο Serj για να κάνουμε αυτό το experimental jazz άλμπουμ ήμασταν κι οι δύο στο L.A κι εννοείται πως ήταν μεγάλη χαρά και τιμή για μένα που με βρήκε και μου τηλεφώνησε. Σίγουρα βρήκαμε πολλά κοινά, τόσο στην μουσική όσο και σε γενικότερες αντιλήψεις για την ζωή. Είναι στ’ αλήθεια ένας όμορφος άνθρωπος και, ξέρεις, είναι ακτιβιστής και γενικώς πολύ πολιτικοποιημένος. Από αυτήν την άποψη δεν μοιάζουμε, εγώ δεν ασχολούμαι καθόλου με αυτό το μέτωπο του πολιτικού ακτιβισμού. Βασικά είμαι το αντίθετο. Πιστεύω πως πρέπει να είσαι πολύ δυνατός να ασχοληθείς με αυτά τα πράγματα χωρίς να τρελαθείς.

Ήταν πολύ ωραία που γνώρισα τον Serj και περάσαμε καλά όταν φτιάξαμε κάποια κομμάτια του "Jazz-Is Christ". Κρατιόμαστε σε επαφή, του αρέσουν κι εκείνου κάποια πράγματα από την δική μου μουσική και ίσως να υπάρξουν κι άλλα projects.

Θέλω πολύ να παίξω ξανά στην Ελλάδα και να διατηρήσω τη σύνδεση που έχω με το κοινό μου εκεί

Αυτό θα ήταν σπουδαίο! Λοιπόν, πότε να περιμένουμε να σε δούμε ξανά στην Ελλάδα; Αν δεν κάνω λάθος η τελευταία φορά ήταν το 2018 όταν είχες παίξει στο Μέγαρο Μουσικής. Υπάρχει περίπτωση να έρθεις ξανά, φέρνοντας μαζί σου κι αυτό το υπέροχο show που παρουσίασες σε εκείνο το festival στην Ολλανδία; Δεν ξέρω αν έχεις κάποιες πληροφορίες ή ενδείξεις.

Το προσπαθούμε. Είναι κάτι που το θέλω πολύ. Ξέρεις, ο manager μου είναι επίσης Έλληνας, γεννημένος στις ΗΠΑ, κι έχουμε μιλήσει για το πόσο σημαντικό είναι για εμένα να επιστρέψω εκεί. Θέλω πολύ να παίξω στην Ελλάδα και να διατηρήσω τη σύνδεση που έχω με τους ανθρώπους που με ακούνε στην Ελλάδα. Ελπίζω ότι θα συμβεί. Φυσικά αυτά τα πράγματα παίρνουν χρόνο, προσπαθούμε όμως.

Αν μπορούμε να βοηθήσουμε με κάποιο τρόπο, θα χαρούμε πολύ!

Αυτό το project ακόμα χτίζεται… για όσους promoters ξέρουν ήδη την μουσική μου, είναι δύσκολο να αντιληφθούν τι ακριβώς είναι όλο αυτό το transmedia project, οι άνθρωποι δεν το καταλαβαίνουν. Ευτυχώς όμως τώρα έχουμε τα video και πιστεύω πως θα γίνει λίγο πιο ξεκάθαρο και στους promoters και να καταφέρω να έρθω και στην Ελλάδα.