Fiona Apple

Τι κι αν έχουν περάσει επτά χρόνια από το προηγούμενο άλμπουμ της Fiona Apple; Τί κι αν είναι μόλις ο τέταρτος δίσκος της σε 16 χρόνια καριέρας; Η εμπειρία έχει δείξει ότι κάθε φορά που βρισκόμαστε ενώπιον μιας νέας κυκλοφορίας της, έχουμε να κάνουμε με κάτι το εξαιρετικό και το "The Idler Wheel..." τηρεί τον κανόνα και μάλιστα κατά γράμμα. Τα πράγματα είναι απλά και ξάστερα: στα τρία προηγούμενα (σχεδόν αλάνθαστα) άλμπουμ της Apple μπορείτε να προσθέσετε άλλο ένα, το οποίο -καίτοι το πιο δύσβατο- πιθανότατα θα μείνει ως το σπουδαιότερο στο οπλοστάσιό της.

Πρόκειται για έναν αυστηρά προσωπικό δίσκο, τον πιο εξομολογητικό στην περιεκτική δισκογραφία της, ο οποίος, παρ’ όλα αυτά καταφέρνει να λειτουργεί για τον ακροατή σαν ένα κρυστάλλινα διαυγές διαβατήριο που παρέχει απεριόριστη πρόσβαση στις νευρώσεις της ιδιωτικότητάς της. Οπωσδήποτε είναι ένα «δύσκολο» -κάθε άλλο παρά ανώδυνο- άλμπουμ, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι ακατάληπτο. Βέβαια, ως ένα άγριο, ατίθασο «ζώο» που είναι, θέλει τον τρόπο του για να το πλησιάσεις με ασφάλεια. Βλέπετε, το "The Idler Wheel..." είναι περισσότερο μια συναισθηματική παρά μια μουσική κατάθεση και μόνο αν ειδωθεί ως τέτοια μπορεί να γίνει κατανοητό.

Η ίδια έχει χάσει το μέτρημα αναφορικά με το πότε πρωτοξεκίνησε να δουλεύει σε αυτά τα κομμάτια. Κάποια έχουν γραφτεί λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία του "Extraordinary Machine" (2005). Ωστόσο, οι ηχογραφήσεις έγιναν με το πάσο της, καθώς η Apple δε φημίζεται για την εργατικότητά της (όπως δήλωσε στο περιοδικό Billboard, το εξώφυλλο του οποίου κοσμεί για το τεύχος της 23ης Ιουνίου, της αρέσει να γράφει και να εμφανίζεται μπροστά στο κοινό, αλλά βαριέται αφόρητα τις ηχογραφήσεις στο studio, ενώ γενικά ζει σαν ερημίτισσα, σπανίως απομακρυνόμενη από το σπίτι της). Η τελευταία πινελιά έχει μπει παραπάνω από ενάμιση χρόνο πριν, αλλά η παράδοσή του δίσκου στη δισκογραφική της αναβαλλόταν διαρκώς, καθώς εκείνο το διάστημα βρίσκονταν σε εξέλιξη ανακατατάξεις σε διοικητικό επίπεδο και η Apple δεν ήθελε να δει αυτήν την τόσο «ευαίσθητη» κυκλοφορία να χάνεται μέσα στην αδράνεια μιας εταιρικής «ακυβερνησίας».

Υπό αυτήν την έννοια και με δεδομένη την τεράστια κριτική αποδοχή που έχει γνωρίσει το "The Idler Wheel..." (θεωρείται βέβαιο ότι θα το συναντήσουμε πολύ ψηλά στις λίστες με τα καλύτερα της χρονιάς), η οποία είναι πολύ πιθανό να του αποδώσει κάποιο Grammy (η Apple είναι κάτοχος Grammy ήδη από 1998 για το "Criminal" από το ντεμπούτο της, με το λόγο της κατά την παραλαβή του βραβείου να θεωρείται μια από τις πιο χαρακτηριστικές και κακόφημες στιγμές στη σύγχρονη ιστορία του θεσμού), είναι πραγματικά εντυπωσιακό να αναλογιστεί κανείς ότι ένας από τους «δίσκους της χρονιάς» καθόταν σε κάποιο συρτάρι μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και ωρίμαζε σαν κάποια εκλεκτή ποικιλία κρασιού.

Τελικά, τον Ιούλιο του 2012 ο Antonio 'L.A.' Reid ορίστηκε διευθύνοντας σύμβουλος της Epic και στις αρχές του 2012 η Apple και ο Andy Slater (μάνατζέρ της από το ξεκίνημα) παρουσίασαν το τελικό αποτέλεσμα, επιμένοντας σε μια ειδικά προσαρμοσμένη για τις ανάγκες του δίσκου προωθητική προσέγγιση, η οποία, όπως ήταν φυσικό έγινε αποδεκτή χωρίς πολλά-πολλά. Έτσι, για την προώθηση του άλμπουμ δόθηκε έμφαση στην επανασυσπείρωση του πυρήνα των οπαδών της, μέσω της διεξαγωγής συναυλιών σε μικρούς χώρους, της τάξης των 500 ατόμων (και των τεράστιων ουρών από εκείνους που έμειναν απέξω). Η τακτική της από στόμα σε στόμα προώθησης δούλεψε τέλεια, το youtube γέμισε ερασιτεχνικά βιντεάκια από τις εμφανίσεις της και το "The Idler Wheel..." βρέθηκε στο #3 του Billboard στην πρώτη εβδομάδα από την κυκλοφορία του. Καθόλου άσχημα για κάτι τόσο «αντιεμπορικό».

Οι συνθέσεις του άλμπουμ είναι άκρως αντισυμβατικές. «Ξεμακραίνουν» αποκλίνοντας από τις καθιερωμένες μουσικές φόρμες, γιατί πολύ απλά τέτοια είναι η Apple. Δίπλα στις όμορφες μελωδικές γραμμές παραμονεύουν ανατροπές βουτηγμένες στη δυσαρμονία, έτοιμες να ξεσπάσουν ανά πάσα στιγμή. Εννοείται ότι τα τραγούδια αυτά δεν είναι φτιαγμένα για να ακούγονται σαν ηχητικό χαλί κάπου στο υπόβαθρο. Θέλουν -και το κυριότερο- αξίζουν την προσοχή σας. Οι ενορχηστρώσεις είναι αμιγώς ακουστικές, ενώ γίνεται χρήση μεγάλης ποικιλίας οργάνων (στα credits αναφέρεται ακόμη και το μπουζούκι). Αδιαμφισβήτητοι πρωταγωνιστές είναι τα παιχνιδιάρικα πιανιστικά riff (π.χ. στα "Left Alone" και "Periphery") και το πολύ πρωτότυπο παίξιμο στα κρουστά από τον (συμπαραγωγό στο άλμπουμ) Charley Drayton, ο οποίος κατανοεί πότε πρέπει να σταματήσει παρέχοντας τις παύσεις που χρειάζεται η Apple για να βγάλει τα εσώψυχά της.

Οι ερμηνείες της Apple είναι απλά καθηλωτικές. Εκφραστικά δεν σταματάει πουθενά. Δεν έχει την παραμικρή αναστολή να βγάλει οποιαδήποτε φωνή με θάρρος, δύναμη και μια αξιοσημείωτη αδιαφορία για οιαδήποτε ενδεχόμενη δυσαρμονία. Γρυλίζει, βρυχάται και αναπαράγει κάθε λογής λαρυγγισμό με τη σπάνια φωνή της. Ταξιδεύει με άνεση και ειλικρίνεια (και για αυτό είναι απολύτως πειστική) σε κάθε πιθανό συναίσθημα. Μεταπηδά από την παιχνιδιάρικη ανεμελειά μιας 8χρονης, στη σπαρακτική κραυγή ενός παγιδευμένου και τρομοκρατημένου ενήλικα και καταφέρνει να εκμηδενίσει την απόσταση που τη χωρίζει από τον ακροατή.

Κι αν η μουσική του άλμπουμ είναι γεμάτη εκπλήξεις και οι ερμηνείες γεμάτες πάθος και ειλικρίνεια, όλα αυτά θα είχαν μικρή σημασία χωρίς το πραγματικά δυνατό (παντοδύναμο για την ακρίβεια) σημείο του δίσκου που δεν είναι άλλο από τους απίθανους στίχους του. Τίποτε λιγότερο από πραγματικά σπουδαία ποίηση. Ειλικρινά δεν ξέρω πιο παράδειγμα να πρωτοαναφέρω. Κάθε κομμάτι ξεχειλίζει από ατάκες και γλαφυρότατες, λεπτομερείς περιγραφές που καθιστούν εύκολη υπόθεση τη «βουτιά» στο άβατο του υποσυνείδητού της. Μην αποθαρρύνεστε πάντως, μπορείτε άφοβα να εισέλθετε και να είστε σίγουροι ότι θα βγείτε κερδισμένοι. Έστω κι αν υπάρχουν ξεκάθαρες ψυχαναλυτικές προεκτάσεις, μόνο για αυτόματη γραφή δεν μπορεί να μιλήσει κανείς. Κάθε λέξη βρίσκεται εκεί μελετημένα και με νόημα και η παρακολούθηση των εικόνων που συντίθενται είναι εύκολη και εν τέλει άκρως ψυχαγωγική. Σαν ένα όμορφο, ψυχεδελικό εικονογραφημένο παραμύθι για μεγάλους.

Η Apple κοιτάζει κατάματα τους δαίμονές της και αποδέχεται την καθημερινή τους επίσκεψη. «Every single night’s a fight with my brain» μας λέει στο εξαιρετικό εναρκτήριο track που είναι και το πρώτο single (δείτε τη στο υπέροχο video clip με ένα χταπόδι για καπέλο και θα μπείτε αμέσως στο κλίμα). Αποδεικνύει ότι έχει μάθει να συμβιώνει αρμονικά με τις περίεργες παρέες που έρπουν κάτω από το κρεβάτι και μέσα στο κεφάλι της. Η περιγραφή είναι συγκλονιστική:

«These ideas of mine /percolate the mind
Trickle down the spine / swarm the belly, swelling to a blaze
That’s when the pain comes in / like a second skeleton
Trying to fit beneath the skin / I can’t fit the feelings in»

Παρ' όλα αυτά καταφέρνει να ανασυντάξει τις δυνάμεις της και καθώς βρίσκει την αυτοπεποίθησή της αναφέρεται αποστασιοποιημένη στον εαυτό της: «What I am is what I am / ‘cause I does what I does» για να καταλήξει «Every single fight’s alright» (το ίδιο συναίσθημα συμφιλίωσης με ό,τι δεν μπορεί να αποφύγει αναπαράγεται και αργότερα στο υπέροχο "Werewolf": «Nothing wrong when a song ends in a minor key»). Η ενορχήστρωση με το μουσικό κουτί της εισαγωγής δημιουργεί ένα ακριβέστατο περίγραμμα και λειτουργεί «προστατευτικά» σαν πιτζάμα δέκα νούμερα μεγαλύτερη που συγκρατείται στη μέση με κορδόνι.

Ακολουθεί το παιχνιδιάρικο "Daredevil" και αυτά που συμβαίνουν εκεί είναι πραγματικά απολαυστικά. Στη δεύτερη στροφή μεταχειρίζεται βασικές αρχές τις αεροδυναμικής (άντωση, οπισθέλκουσα, πτερύγια καμπυλότητας κλπ.) για να περιγράψει τη θετική αλληλεπίδραση που μπορεί πλέον να αποκομίσει ακόμη κι από τις βαθιές πληγές που της αφήνουν οι αυτοκαστροφικές της συμπεριφορές.

«Say I’m an airplane
and the gashes I got from my heart-break
make the slots and the flaps upon my wing
and I use ‘em to give me Lift
Hip-hip, for the lift
Hip-hip, for the drag
I want them all in my bag
Oh, give me anything
and I’ll turn it into a gift»

Η ετυμηγορία για το πόσο καλός είναι ο δίσκος επισφραγίζεται με το "Valentine". Τρία εξαιρετικής ομορφιάς κομμάτια στη σειρά δεν είναι κάτι που το συναντούμε κάθε μέρα. Από εκεί και πέρα δε χωράει, πλέον, καμία αμφιβολία. Δεν έχουμε να κάνουμε με έναν συνηθισμένο δίσκο. Σταματώ να μετρώ το σερί των συνεχόμενων καλών κομματιών και επικεντρώνομαι στο σπουδαίο περιεχόμενο. Το "Valentine" ακούγεται σαν κάποιο jazz standard από το παρελθόν. Η Apple ξεκινάει με λεπτό χιούμορ («You did’t see my Valentine / I sent via pantomime») και σιγά-σιγά παραδίδεται άνευ όρων, εξομολογούμενη το πάθος της ανάμεσα στις παύσεις της πιο όμορφης μελωδίας του δίσκου.

Στο "Jonathan" αναφέρεται στο συγγραφέα (και πρώην της) Jonathan Ames. Εδώ, όπως και στο "Left Alone" που ακολουθεί, πρωταγωνιστικό ρόλο αναλαμβάνουν τα εκφραστικότατα free-jazz τύμπανα του Charley Drayton. Οι μελωδίες καθοδηγούνται από το πιάνο και κινούνται ελεύθερα προς απρόσμενες κατευθύνσεις. Το όλο σκηνικό μοιάζει με ένα φανταστικό μουσικό διάλογο του Gene Krupa με τον Mose Allison. H Apple ερμηνεύει σαν χείμαρρος, αξιοποιώντας όλο το εύρος της contralto φωνής της, υπογραμμίζοντας τη σύγχυση που κατοικοεδρεύει ανάμεσα στα αυτιά της: «How can I ask anyone to love me  / when all I do is beg to be left alone?».

Το βαλσάκι του "Werewolf", όσο γλυκό κι αν ακούγεται, τόσο επώδυνα βιωματικό αποδεικνύεται. Δυστυχώς, κάθε φορά που προσεγγίζουμε την Apple πρέπει να υπενθυμίζουμε ότι είχε πέσει θύμα βιασμού όταν ήταν 11 χρόνων και έκτοτε έχει ταλαιπωρηθεί ιδιαιτέρως από διατροφικές διαταραχές, οι οποίες ως επί πλείστον είχαν να κάνουν με την υποσυνείδητη προσπάθειά της να μην φαντάζει θελκτική, ώστε να μην ξαναβιώσει την ίδια εμπειρία. Είναι λογικό να εξακολουθεί να στοιχειώνεται από εκείνη την ιστορία και ως ένα βαθμό κατανοητό να βλέπεις ότι πτυχές του εν λόγω τραύματος αναπαράγονται σαν μοτίβο στις σχέσεις της. Ωστόσο είναι πραγματικά τρομερό να συνειδητοποιείς ότι τέτοια εγκλήματα είναι δυνατόν να διαβάλλουν μια γυναίκα 34 ετών, η οποία φέρνει στην επιφάνεια αμφιβολίες για την αθωότητά του 11χρονου εαυτού της, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα (πρόσφατα είχε γίνει ένας σχετικός ντόρος και στα μέρη μας με την αναραπαγωγή κάτι παλιών -κακόφημων- δηλώσεων του ζωγράφου Κ. Τσόκλη, αλλά εδώ τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο, καθώς στην προκειμένη περίπτωση είναι το θύμα που μιλάει). Διαβάστε μερικούς στίχους όπου γίνονται ευδιάκριτα μερικά ενοχικά κατάλοιπα που λυμαίνουν τις τωρινές σχέσεις της και θα καταλάβετε τι εννοώ:

«I could liken you to a werewolf,
The way you left me for dead
But I admit
I provided a full moon.

I could liken you to a shark
The way you bit off my head
But then again, I was waving around
A bleeding, open wound»

Νομίζω, πλέον, ότι πρέπει να σας έχω πείσει για τα καλά ότι το "The Idler Wheel..." δεν είναι από τους δίσκους που βάζεις το πρωί στο αυτοκίνητο καθώς πηγαίνεις στη δουλειά σου (αν κι εδώ που τα λέμε, με την παράνοια της εποχής, ίσως και να μην είναι και τόσο κακή ιδέα...). Είναι ένα «ζώο» δύσκολο, αλλά εκλεκτό. Κι ως τέτοιο, αξίζει -πέρα για πέρα- τη δέουσα προσοχή που απαιτεί για να γίνει κατανοητό.

Στο up-tempo "Periphery" το πιάνο δίνει βήμα σε ένα χαριτωμένο μαρσάκι, αλλά κι εδώ δεν αργούμε να καταλάβουμε ότι τα πράγματα έχουν εξελιχθεί κάπως γκαφατζίδικα.

«Oh, the Periphery
I lost another one there
He found a prettier girl than me
With a more even-tempered-air»

Όμως, η Apple το έχει ξαναδει το έργο κι έτσι η πικρή διαπίστωση ελάχιστα την πληγώνει. Το συναίσθημα της γεμάτης αυτοπεποίθηση διακύρηξης που έκανε στο "Daredevil" «I am all the fishes in the world» αντηχεί εδώ καθώς η φωνή της δυναμώνει ολοένα και πιο πολύ. Στο τέλος, ωστόσο, ακούγεται να σέρνει τα πόδια της στο πεζοδρόμιο.

Δίχως αμφιβολία, το πιο ζόρικο κομμάτι του δίσκου (για το οποίο οφείλω να σας προειδοποιήσω) είναι το "Regret". Θα μπορούσα κάλλιστα να μην αναφερθώ στους στίχους, αφού και λέξη αγγλικά να μην καταλαβαίνει κανείς είναι αδύνατον να μείνει ασυγκίνητος στο πάθος της «ωμής» ερμηνείας της Apple.  Δεν μπορώ να αντισταθώ, όμως, να μην παραθέσω ένα μεθυστικά (και ισοπεδωτικά) εύστοχο δείγμα περιφρόνησης που εκτοξεύει προς κάποιον πρώην της:

«Oh, I ran out of white doves’ feathers
to soak up the hot piss that comes from your mouth
every time you address me»

Έπειτα από αυτό νοιώθω τον πειρασμό να σταματήσω εδώ κι απλώς να σας παρακινήσω να ακούσετε προσεκτικά το "The Idler Wheel...", απλά γιατί είναι ό,τι πιο ολοκληρωμένο έχουμε συναντήσει φέτος, αλλά στα δύο τελευταία κομμάτια παραμονεύει τόση ομορφιά που θα ήταν -στα αλήθεια- άδικο αν δεν συνέχιζα. Πραγματικά ο δίσκος θα μπορούσε να τελειώνει με το "Regret" και να μη χρειαζόμασταν τίποτε άλλο για να διθυραμβολογήσουμε.

Ωστόσο, με έναν απροσδόκητο τρόπο, τα πράγματα αλλάζουν κατεύθυνση και ξαναγυρίζουμε στον πολύχρωμο κόσμο των πρώτων κομματιών του άλμπουμ. Η βροχή έχει κοπάσει, η Apple έχει αποκτήσει πλήρη ανοσία και ακούγεται απολύτως σίγουρη. Πλέον, τίποτε δε μοιάζει ικανό να ταράξει τα νερά της. Όλα μοιάζουν να ισορροπούν και να ευθυγραμμίζονται.

To "Anything We Want" (πιθανότατα το δεύτερο single) ξεχειλίζει από σαγήνη («I kept touching my neck to guide your eye to where I wanted you to kiss me when we find some time alone»). Το ακουστικό μπάσο έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τα υψίσυχνα κρουστά και η Apple επισκέπτεται τον 8χρονο εαυτό της. Η απόλυτη ελευθερία είναι προ των πυλών:

«And then, we can do anything we want»

Για ακόμη μια φορά πιάνομαι αδιάβαστος, καθώς με κλειστά τα μάτια έχω παραδοθεί στους υπέροχους ήχους, απολύτως πεπεισμένος ότι το πανέμορφο αυτό κομμάτι αποτελεί το ιδανικό κλείσιμο για το δίσκο. Αλλά κάνω λάθος κι η έκπληξή μου στην έλευση του "Hot Knife" δεν περιγράφεται. Υπόκωφα, σαν βροντή από μακριά ακούγονται τύμπανα. Ξαφνικά βρίσκομαι στις μύτες των ποδιών μου για να «βλέπω» καλύτερα. Ένας πραγματικός θρίαμβος εκτυλίσσεται μπροστά μου!

«If I’m butter, then he’s a hot knife» ακούγεται σχεδόν a cappella η Apple σαν πρωτοπαλίκαρο ινδιάνικης φυλής που χοροπηδάει γύρω από τη φωτιά κατά τη διάρκεια ενός μεταμεσονύκτιου τελετουργικού. Τα πίσω φωνητικά προσφέρουν θαυμάσια αντίστιξη και σιγά-σιγά οι αντίρροπες δυνάμεις αλληλοεξουδετερώνονται μοιάζοντας περισσότερο με συστάδα σωματιδίων που συνθλίβονται υπό το ίδιο τους το βάρος, παρά με τραγούδι.  Μέσα στη χύτρα, ανάμεσα στα καρότα και τα μανιτάρια σιγοβράζουν όσοι της έχουν κάνει κακό και ο εξορκισμός των δαιμόνων που την βασανίζουν βαίνει προς ολοκλήρωση. Κάλλιστα θα μπορούσε να περιμένει κανείς ότι μια μέρα θα βρεθεί ένας Moby του μέλλοντος να μεταχειριστεί το εν λόγω track όπως έκανε ο συμπαθής Αμερικανός με τα παλιά gospel/blues που αναβίωσε samplαροντάς τα στο εξαιρετικό "Play" (1999). Τέτοιας ποιότητας είναι το υλικό του "The Idler Wheel...".

42 λεπτά πέρασαν μέσα σε ένα όνειρο κι ο δίσκος τελείωσε. Πλέον, δε χωρά κανένα περιθώριο για παρερμηνείες. Πρόκειται για ένα σπάνιο έργο τέχνης που βρίσκεται πολύ, μα πάρα πολύ (eight miles higher τουλάχιστον) πάνω από τη θάλασσα της κοινοτυπίας που μας έχει κατακλύσει. Σεβασμός και υπόκλιση.

Υ.Γ.1: Δεν ξέρω πόσοι από εσάς τυχαίνει να με διαβάζετε τακτικά, αλλά είμαι σίγουρος πως όσοι το κάνετε, ξέρετε ότι προτιμώ να γράφω επικεντρώνοντας σε απτά στοιχεία και όχι σε αλαφροΐσκιωτες ερμηνείες σαν κι αυτή που κάπου εδώ τελειώνει. Ωστόσο, ακούγοντας το "The Idler Wheel..." εμβυθίστηκα σε έναν πανέμορφα παλαβό κόσμο, τόσο ρεαλιστικά δοσμένο, που το ομολογώ ότι ξέφυγα (και το ευχαριστήθηκα). Παρακαλώ συγχωρήστε μου τούτο το αφελές παραλήρημα, αλλά από την άλλη, αναγνωρίστε μου το ελαφρυντικό του έντιμου πρότερου βίου και των αγαθών προθέσεών μου. Αυτή ήταν η αλληλεπίδρασή μου με αυτό το υπέροχο πόνημα και -πιστέψτε με- καθώς γράφω τις γραμμές αυτές χαμογελώ πονηρεμένα γνωρίζοντας ότι -όσο κι αν είστε επιφυλακτικοί κι αμφιβάλλετε- κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και σε εσάς εάν αφήσετε τη Fiona να σας πάει μια βόλτα στο μυστηριοπαράξενο κόσμο της.

Υ.Γ.2: Και κάτι ακόμη. Το artwork του δίσκου επιμελήθηκε η ίδια η Apple και είναι εξαιρετικό. Σαν ένα εικονογραφημένο παραμύθι για μεγάλους. Δεδομένου ότι πρόκειται για ένα από τους δίσκους που -αναμφίβολα- θα μνημονεύουμε μελλοντικά όταν θα αναφερόμαστε στο 2012, θα σας προέτρεπα να προτιμήσετε την εξαιρετική deluxe έκδοση με το πολύ όμορφο 40σέλιδο βιβλίο.