[7]: Πολιτικές ταινίες που έχουν σημασία

Επίκαιρες όσο ποτέ

Από την Μαρίσα Άνδροβικ, 05/02/2015 @ 11:48
Ελέω της αρκετά αναβρασμένης σημερινής πολιτικής σκηνής, αποφασίσαμε να κάνουμε ένα εφτάρι πάνω σε μία όχι και τόσο πιασάρικη θεματολογία. Ανεξαρτήτως πολιτικών πιστεύω και πεποιθήσεων, τα πρόσφατα πολιτικά δρώμενα έχουν ξαναδώσει τη φλόγα του ενδιαφέροντος σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού για την πολιτική σκηνή, που τα τελευταία χρόνια είχαν παραδώσει πλήρως τα όπλα και ακροβατούσε ανάμεσα στην καθολική αδιαφορία και την απόλυτη αμαύρωση του πολιτικού γίγνεσθαι. Επίσης, καθώς άλλη μία πολιτική ταινία που παρουσιάζει τη ζωή ενός πολύ σημαντικού πολιτικού προσώπου ετοιμάζεται να βγει στις αίθουσες -Martin Luther King και "Selma" αντίστοιχα- θεωρήσαμε πως ταιριάζει γάντι.

Επειδή η πολιτική ταινία ως είδος έχει εύρος και μπαίνει σε διάφορα καλούπια, περιοριζόμαστε σε ταινίες που είτε αφορούν άμεσα την εκτελεστική εξουσία και ό,τι αυτή περιλαμβάνει, είτε διαδραματίζονται σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό καθεστώς -πραγματικό ή φανταστικό- που επηρεάζει άμεσα τη ροή της ταινίας. Υπό αυτό το πρίσμα εξαιρούνται ταινίες τύπου "The Pianist" και "Schindler's List" γιατί ο κεντρικός τους άξονας είναι το ολοκαύτωμα και όχι το φασιστικό καθεστώς στο οποίο λαμβάνουν χώρα, όπως επίσης ταινίες σαν το "La Haine" που είναι πρωτίστως κοινωνικού και δευτερευόντως πολιτικού περιεχομένου. Η σημασία τους μπορεί να έγκειται τόσο στη συνεισφορά τους στο είδος ή την έβδομη τέχνη όσο και στην πολιτική κριτική που ασκούν.



1. Mr. Smith Goes To Washington (1939)

Mr. Smith Goes To Washington

Αρχηγός προσκόπων που τρέφει έρωτα μεγάλο για τις διδαχές του Lincoln και τη Διακύρηξη των Δικαιωμάτων καλείται να αντικαταστήσει αποθανόντα γερουσιαστή στο Κονγκρέσο. Η εκλογή του βασίζεται στην αφέλεια του που τον καθιστά αυτόματα πολιτικό πιόνι. Ο Κος. Smith, αφελής και μάλαμα μεν, καθόλου χαζός δε, φέρνει τα άνω κάτω στην πρωτεύουσα και κάνει γνωστό στο κοινό τον James Stewart, που έκτοτε πασχίζει να τον μιμηθεί χωρίς σαρδάμ. Το "Mr. Smith Goes To Washington" είναι μία σπουδαία ταινία. Αφενός γιατί συνιστά ένα πολυεπίπεδο κατηγορώ στα Μέσα, το σαθρό πολιτικό σύστημα και το μπουρδούκλωμα επιχειρείν και κυβερνείν, αφετέρου γιατί είναι μία από τις πρώτες στο είδος της που αγγίζει με τέτοιο κωμικό-δραματικό τρόπο θέματα όπως η ελευθερία του λόγου και ο προσωπικός αγώνας για να προασπίσεις δικά σου και έτερα δικαιώματα. Και ο δεύτερος λόγος ήταν αρκετός για να απαγορευτεί η προβολή της στη φασιστική Ιταλία και Ισπανία και στη ναζιστική Γερμανία. Πράγμα που όχι μόνο αποδεικνύει ότι έκανε την ιδεολογική υπέρβαση που επιδίωκε, αλλά τεκμηριώνει παράλληλα πως η συνεργασία Stewart-Capra άφησε στην έβδομη τέχνη μία εξίσου σημαντική -αν όχι σημαντικότερη- πολιτισμική κληρονομιά από ότι η συνεργασία Stewart-Hitchcock.


 
2. Dr. Strangelove Or: How I Learned To Stop Worrying And Love The Bomb (1964)

Dr. Strangelove Or: How I Learned To Stop Worrying And Love The Bomb

Peace is our profession. Αυτό ήταν το μότο ενός από τα βασικά εναέρια σώματα των ΗΠΑ κατά τον Ψυχρό Πόλεμο που κατείχε και τον έλεγχο των δύο τρίτων τον πυρηνικών όπλων της χώρας. Η ειρωνεία της ταμπέλας με το σλόγκαν σε γκρο πλαν την ώρα που γίνεται ανταλλαγή πυρών στο κτίριο είναι μόνο μία περίπτωση διόγκωσης και σατιρισμού αμερικάνικων κλισέ. Όχι κλισέ για τους Αμερικάνους, αλλά προϊόντα των Αμερικάνων. Το "Dr. Strangelove" είναι μία μεγάλη πολιτική σάτιρα για τον Ψυχρό Πόλεμο αλλά και για την αμερικάνικη νοοτροπία. Μεγάλη σε αξία και σε αριθμό στερεοτύπων που καυτηριάζει και είναι ακόμα επίκαιρα, μεγάλη ποιοτικά και ποσοτικά. Είναι σκηνοθετικό και υποκριτικό ορόσημο, και κυρίως είναι αυτοσαρκαστική. Ο στρατόκαυλος Τεξανός διοικητής του αεροσκάφους, η Coca-Cola στην οποία είσαι όσο υπόλογος είσαι και στον Πρόεδρο, ο κομμουνισμός που ερμηνεύεται ως κουλτούρα, συνομωσία και βότκα, ο ίδιος ο Strangelove που θυμίζει πρώιμη καρικατούρα του Arnim Zola από το Captain America. Το "Dr. Stangelove" είναι σημαντικό γιατί όσο πιο πολύ γελάς, τόσο πιο μεγάλη είναι η γροθιά στο σύστημα, και ούτε η βελούδινη φωνή του τότε πρωτοεμφανιζόμενου James Earl Jones δεν μετριάζει το χτύπημα.

P.S.: Ινστρουμένταλ Johnny I Hardly Κnew Υe στις σκηνές της Επιχείρησης Dropkick και δεν είμαι καλά.


 
3. Z (1969)

Z

Ναι, μπορείς να μου πεις ότι φοβήθηκα μην με πλακώσει το σπίτι μου, αλλά ένα μετρό υπολογισμού της σημαντικότητας μιας ταινίας δεν είναι το πόσο σε αγγίζει, ακόμα κι αν χτυπάει σκόπιμα εκεί που πονάς; Δεν θα αναλωθώ σε αναφορές συντελεστών και στόρι. Αυτό που θέλω να  θίξω είναι η ιδιοφυία με την οποία ο Γαβράς κάνει σαφές ότι το Ζ (ζει) είναι η λιγότερο μυθιστορηματικά μυθιστορηματική μεταφορά που έχει υπάρξει.  Καθόλου τυχαίο, αφού αφηγείται επί χούντας, γεγονότα που έλαβαν χώρα και περιγράφηκαν προ χούντας. Καταρχάς, στην υποτιθέμενα μη ελληνική κοινωνία που διαδραματίζεται η ταινία υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα ή πέντε πλάνα που δείχνουν ελληνικά προϊόντα όπως η Fix, η Alpha και τα Νέα (που πολύ αμφιβάλλω ότι τα Νέα τα 'σκασαν στον Γαβρά για product placement). Ο Μίκης ο Θεοδωράκης ακούγεται -σαφώς- παντού, ενίοτε και με στίχους, και η Παππά στις μία από τις ίσως τρεις ατάκες της φωνάζει «μάνα». Το σπουδαίο κλείσιμο του ματιού όμως εντοπίζεται στα opening credits που μόνο που δεν φωνάζουν ότι «Οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά γεγονότα είναι ΣΚΟΠΙΜΗ». και στο τέλος, όπου γίνεται μία σύντομη αναφορά της τύχης που είχαν οι ήρωες, η οποία προφανώς απουσιάζει στο βιβλίο, το οποίο προηγείται της τύχης τους.



4. All The President's Men (1976)

All The President's Men

Ο συνδυασμός πολιτικής και σκανδάλων δεν είναι πρωτότυπος στην παραγωγή πολιτικών δραμάτων, ούτε αρκετός για να θεωρηθεί το εκάστοτε πολιτικό δράμα σημαντικό. Όταν όμως το σκάνδαλο είναι όχι μόνο πολύ πραγματικό, όχι μόνο μεγάλης ιστορικής σημασίας, αλλά και με διετή χρονική διαφορά από την κινηματογραφική του απεικόνιση, τότε η ταινία έχει όλα τα φόντα για να θεωρηθεί σημαντική. Το "All The President's Men" πραγματεύεται τον επαγγελματικό άθλο των δημοσιογράφων Woodward (Robert Redford) και Bernstein (Dustin Hoffman) να ρίξουν φως στην υπόθεση διάρρηξης του γραφείου του Δημοκρατικού κινήματος των ΗΠΑ το 1972, κάτι που έμελλε να οδηγήσει στο σκάνδαλο Watergate και στην πρώτη και μοναδική μέχρι τώρα παραίτηση Αμερικανού προέδρου (Richard Nixon).  Η ταινία συνιστά αφενός ένα δυνατό ντετεκτιβικό δράμα και αφετέρου σε κάνει να αναλογιστείς πόσο ριζικά διαφορετικό θα μπορούσε να είναι σήμερα το Αμερικάνικο πολιτικό γίγνεσθαι αν δεν είχε γίνει το εξποζέ. Είναι επίσης πολιτικά σημαντική γιατί οι Redford και Hoffman υπενθυμίζουν διττά ως συντελεστές και ως Woodward και Bernstein ότι τα Μέσα (κινηματογράφος και Τύπος αντίστοιχα) και ακεραιότητα μπορεί να έχουν, και να αντιπροσωπεύουν την αλήθεια.



5. Election (1999)

Election

Κορασίδα (Reese Witherspoon) αποπλανεί καθηγητή της στο λύκειο, γίνεται ο λόγος για να απολυθεί βγάζοντας την εκείνη καθαρή και στη συνέχεια αποφασίζει να βάλει υποψηφιότητα για πρόεδρος στο μαθητικό συμβούλιο. Νυν καθηγητής (Matthew Broderick) και πρώην συνάδελφος του απολυμένου, προσπαθεί να αποτρέψει την εκλογή της, προμοτάροντας πανίβλακα, αλλά συμπαθή τέως παίκτη ποδοσφαίρου. Το Election είναι σημαντικό γιατί αποδεικνύει ότι μία πολιτική ταινία δεν είναι κατ’ ανάγκη δραματική και ότι ένα teen movie δεν είναι κατ’ ανάγκη σαχλό. Κι ενώ σίγουρα ξελασπώνει ένα από τα πιο παρεξηγημένα κινηματογραφικά είδη, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να σταθεί και να συγκριθεί με ίσους όρους με πολιτικές ταινίες οποιουδήποτε είδους. Επίσης είναι η μόνη ταινία της λίστας που πραγματεύεται τον θεσμό της προεκλογικής καμπάνιας και των ίδιων των εκλογών. Οι υπερβολές, το μαύρο χιούμορ και τα στερεότυπα των λυκειακών εκπροσώπων διάφορων καστών (ο αθληταράς, ο ρέμπελος, το υπόδειγμα μαθήτριας) αφήνουν hint πως είναι μικρογραφίες της ίδιας της κοινωνίας και πως ο εκλογικός θεσμός είναι ουσιαστικά ένα teen drama, αλλά σε γραβατωμένη συσκευασία.



6. V For Vendetta (2005)

V For Vendetta

Το "V For Vendetta" είναι πολιτικά σημαντικό ως graphic novel, γιατί η ίδια η σύσταση του ως graphic novel του δίνει πάτημα να είναι όσο υπερβολικό, συμβολικό, ευφάνταστο και ταυτόχρονα πολιτικά τοποθετημένο γούσταρε ο Alan Moore να το κάνει. Στην πράξη μπορεί να πει κανείς ότι αποτέλεσε φανερά πηγή έμπνευσης για κινήματα όπως αυτό των Anonymous ή συνδέθηκε ιδεολογικά -και λιγότερο φανερά- με το Wikileaks και το Occupy. Το "V For Vendetta" είναι πολιτικά σημαντικό ως ταινία γιατί έδωσε όλα τα παραπάνω σε ένα πολύ πιο ευρύ κοινό, ενώ παράλληλα, ίσως και τυχαία, ταυτίστηκε με την εμφάνιση μίας νέας αναρχο-ακτιβιστικής δράσης, της τεχνολογικής και ηλεκτρονικής. Δύσκολα θα βρεις ταινία που να απεικονίζει τόσο παραστατικά το καθεστώς έστω κι ενός φανταστικού ολοκληρωτισμού ή να καταδικάζει μία τόσο μεγάλη γκάμα μισαλλοδοξίας. Δύσκολα θα βρεις ενδεχομένως ταινία που να δικαιολογεί τόσο καλά την αναρχία. Όπως και το "1984", το "V For Vendetta" ζωντανεύει τον φόβο μέσα από την υπερβολή, αλλά τα ψήγματα αισιοδοξίας του το κάνουν πιο εύκολο να το ασπαστείς, τόσο ώστε να εμπνευστείς να το ζωντανέψεις εκτός οθόνης.



7. Milk (2008)

Milk

Το 2008 ήταν κατά τα φαινόμενα μία καλή χρονιά για το συγκεκριμένο είδος, αφού μας έδωσε πέρα από το "Milk", και το πολύ καλό "Frost/Nixon". Η καλή πλευρά των μίντια στα πολιτικά πράματα όμως υπερκαλύφθηκε θαρρώ από το "All The President's Men". Αυτό που κάνει λοιπόν το "Milk" σημαντικό είναι ότι ενώ δεν αποτελεί την πρώτη καλή ταινία με άξονα τη ζωή και το έργο μίας πραγματικής πολιτικής περσόνας (Harvey Milk), κάνει ένα σπουδαίο πάντρεμα πολιτικής και κοινωνικής κριτικής για ένα ζήτημα που δεν είναι άλλο από τον ομοφυλοφιλικό ρατσισμό. Ο Van Sant χτίζει εξαιρετικά και με αξιοθαύμαστη λεπτομέρεια τα ακτιβιστικά δρώμενα των '70s που πλαισιώνουν την ταινία και ο Sean Penn ως Milk είναι όσο συγκλονιστικός περιμένεις. Η πραγματική υπέρβαση που έκανε το "Milk" όμως ήταν ότι απέφυγε την παγίδα να απεικονίσει τον ήρωα αυτοπροσδιοριζόμενο από την ιδιότητα του ως μέλος μειονότητας (όπως το "Malcolm X") ή να τον θεοποιήσει (όπως το "Gandhi"). Αντ' αυτού, έδειξε τον Milk τον αγωνιστή, τον πολιτικό και κυρίως τον άνθρωπο. Ως εκ τούτου, το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ πιο ρεαλιστικό και το μήνυμα ανθρωπιάς του πολύ πιο έκδηλο.
  • SHARE
  • TWEET