«7»: Οι κορυφές του Woody Allen

«- Doc, my brother thinks he is a chicken.
- And why you don't turn him in?
- I would, but I need the eggs»

Με αυτό το παλιό αστείο κλείνει μια από τις σημαντικότερες ταινίες του ο πολυγραφότατος και υπερδραστήριος Woody Allen, σκηνοθέτης πολύ-αγαπημένος στην Ελλάδα, τόσο από σινεφιλ και απλούς λάτρεις της κωμωδίας (για τους φίλους) όσο και από ψευτοκουλτουριάρηδες και ευκαιριακούς θεατές του κινηματογράφου (για τους εχθρούς). Λάτρης του Ingmar Bergmann (το καλύτερο πράγμα που συνέβη στον κινηματογράφο μετά την ανακάλυψη της κινηματογραφικής μηχανής), όσο και του Groucho Marx (με το γνωστό Marx Bros Party του "Everyone Says I Love You"), ο Woody έπιασε (και ξαναέπιασε και ξαναέπιασε) στα χέρια του και στην κάμερά του τόσο τις νευρώσεις και την ψυχανάλυση, όσο τον έρωτα, τον θάνατο, την τέχνη, την μουσική (με έμφαση στην Jazz) και την κλασική (αρχαιοελληνική αλλά και όχι μόνο) γραμματεία. Με μια πένα που είναι αστεία, χωρίς να είναι πρόστυχη και εκλεπτισμένη, χωρίς να είναι εστετικοαπωθητική, ο Allen κατάφερε να φέρει τις μεγάλες απορίες της ζωής σε πρώτο πλάνο και να φτιάξει κινηματογράφο που είναι προβληματισμένος, χιουμοριστικός, βαθύς και πολύπλοκος, συγκεντρώνοντας γύρω του μια στρατιά από οπαδούς, που ενώ δεν βλέπουν όλοι με το ίδιο μάτι τις ταινίες του, θαρρείς πως τον αγαπάνε εξίσου. Αυτοαναφορικός και εμμονικός, με αρκετά σκαμπανεβάσματα και πρόχειρες δουλειές δίπλα στις εξαίσιες, ο Allen αποτελεί ίσως τον πιο «ευρωπαίο» Αμερικανό σκηνοθέτη, του οποίου η υπερδραστηριότητα κάποια στιγμή -την χρονιά που θα έχει «φύγει» και δεν θα έρθει στο ετήσιο ραντεβού μας στις αίθουσες - σίγουρα θα μας υπερλείψει.



Η αλήθεια είναι πως ο Woody υπήρξε ένα σκηνοθέτης που είναι «υπερβολικά βαρύς» για όποιον βλέπει εμπορικό κινηματογράφο και «υπέρ του δέοντος ελαφρύς» για όποιον βλέπει καλλιτεχνικό κινηματογράφο αλλά αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι μετράει πάνω από 40 χρόνια καριέρας με περισσότερες από 40 ταινίες, έτσι ώστε η σταχυολόγηση των επτά σημαντικότερων στιγμών του, μόνο απλή υπόθεση δεν υπήρξε. Δίπλα στις εύκολα «κομμένες» μετριότητές των 80s/90s/00s, συνωστίζονται εξαίσιες στιγμές τόσο από τα 60s/70s, όσο και από την υπόλοιπη φιλμογραφία του και την πρόσφατη αναλαμπή της. Παρ’όλα αυτά, επ' ευκαιρία της νέας του ταινίας "Blue Jasmine" που παίζεται αυτή την εποχή στους κινηματογράφους, ας πάμε να δούμε επτά από τις σημαντικότερες στιγμές του.

---

1. Bananas (1971)

Για ένα άνθρωπο που ξεκίνησε ως stand up comedian και κειμενογράφος για να καθιερωθεί ως ένας αστειογράφος μεγαλειωδών ατακών, το να ξεχωρίζουμε ως πρώτη εξαιρετική του προσπάθεια το "Bananas" του 1971 θα μπορούσε να είναι βλασφημία ή και... όχι, καθώς την αγάπη του προς τον slapstick χαρακτήρα την είχε ήδη δείξει από το πρωτόλειο "Take The Money And Run" που προηγήθηκε το 1969. Εδώ ο Woody για πρώτη φορά παραδίδει ένα καταιγισμό από οπτικά και λεκτικά gags τα οποία πατάνε/σχολιάζουν την επίκαιρη τότε επαναστατικότητα των Αμερικανών καθώς ο χαρακτήρας του Fielding Mellish συνεπαρμένος από την αγάπη του για την Nancy συμμετέχει σε ένα απελευθερωτικό αγώνα για να καταλήξει ο ίδιος πρόεδρος (!) ενός φανταστικού κράτους της Λατινικής Αμερικής. Οι σκηνές της εκπαίδευσης του από τους αντάρτες είναι όλες σκηνές ανθολογίας, ο Sylvester Stalone κάνει μια από τις πρώτες του εμφανίσεις στον κινηματογράφο και ο Allen παραδίδει ίσως την τελειότερη ταινία σε ύφος slapstick που έφτιαξε ποτέ, κάνοντας παράλληλα ένα πολιτικό σχόλιο για τον έρωτα και την επανάσταση.

---

2. Annie Hall (1977)
 
Το magnum opus, το πρώτο oscar, η MIA ταινία που πρέπει να έχει δει κανείς από τον Allen και ίσως η ταινία για την οποία θα τον θυμάται ο κινηματόγραφος. Στο "Annie Hall" ο Allen περιγράφει την γνωριμία, τον απόλυτο έρωτα αλλά και τον χωρισμό ενός τυπικού Νεοϋορκέζικου ζευγαριού, κρατώντας ο ίδιος τον πρώτο ρόλο αλλά και η σχέση του τον καιρό εκείνο Diane Keaton τον συμπρωταγωνιστικό. Ο "Νευρικός Εραστής" είναι ίσως η μόνη ταινία του που το slapstick συνυπάρχει με τα ευφυολογήματα που τον έκαναν ευρύτερο γνωστό, συμπεριλαμβάνοντας ακόμα και σκετσάκια που μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει από κάποιο από τα standup του (όπως το ανέκδοτο της εισαγωγής), αλλά ανήκει ακόμα στην περίοδο όπου ο Woody (δεν βαριόταν ακόμα) έπαιζε με την φόρμα και με την σκηνοθεσία (οι υπότιτλοι στην συζήτηση του ζεύγους, αλλά και οι άσχετοι που περνούν και σχολιάζουν τα τεκταινόμενα έμειναν χαρακτηριστικά του έργου του στην πορεία της καριέρας του). Υπερβολικά αστείος, ευαίσθητος αλλά και νευρικός, ο συγκεκριμένος "Εραστής" είναι ίσως ο χαρακτήρας που βρέθηκε πιο κοντά στον πραγματικό Woody, ο οποίος και με την σειρά του τον αποθέωσε σε μια καλλιτεχνική κορυφή που χαρακτήρισε τόσο την πορεία του (αποτελώντας την πιο-Woodική του ταινία), όσο και το σύνολο του έργου του.

---

3. Manhattan (1979)

Δύο χρόνια μετά την καλύτερή του ταινία, ο Woody παραδίδει την δεύτερη καλύτερη, που ενώ γυροφέρνει πάλι την ίδια θεματική, έχει ως κεντρικό θέμα την σχέση του Woody με μια κατά πολύ μικρότερή του κοπέλα (αλλά και τα μπερδέματα με την πρώην του και άλλη μια), σε μια ταινία που είναι ασπρόμαυρη τόσο κυριολεκτικά, όσο και μεταφορικά, καθώς ο Allen απομακρύνεται από τον απόλυτα χιουμοριστικό προκάτοχό του για να προσεγγίσει το θέμα των διαπροσωπικών σχέσεων πιο βαθειά, πιο προσωπικά και πιο μελαγχολικά. Με φόντο την καλύτερη Νέα Υόρκη που έχει κινηματογραφήσει ποτέ ο ίδιος, την Jazz που τόσο αγαπάει αλλά και τρεις πεντάμορφες συμπρωταγωνίστριες, ο Woody προβληματίζει και προβληματίζεται αλλά και απαριθμεί για ποια πράγματα αξίζει να ζει κανείς (ανάμεσά τους, ποιος άλλος, μα ο Groucho Marx), σε άλλη μια σκηνή ανθολογίας που θαρρείς συμπυκνώνει σε λίγα λεπτά τον ίδιο τον δημιουργό αλλά και σκιαγραφεί απόλυτα και το σύμπαν των ταινιών του Allen. Αξεπέραστη μαζί με τον "Eραστή", χάνει ίσως στα σημεία (αν και πολλοί ερίζουν για το αντίθετο), μόνο και μόνο γιατί είναι πιο δραματική από τον ευφάνταστο προκάτοχό της.

---

4. Hannah And Her Sisters (1986)

Αφού στα 70s ο Woody απέτισε φόρο τιμής στις απαρχές της κωμωδίας και επικεντρώθηκε πολύ στον εαυτό του σαν θέμα και σαν κεντρικό ήρωα, στα 80s επικεντρώνεται κυρίως στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, αποθεώνοντας τις Bergmanικές του επιρροές. Στην "Hannah", την χαρακτηριστικότερη δηλαδή ταινία αυτής της κλάσης ταινιών του Allen, η κάμερά του παρακολουθεί τις δύστροπες, πολύπλοκες και εν τέλει καταστροφικές σχέσεις της πρωταγωνίστριας Hanna με τις αδερφές της, μέσα από ένα σύμπλεγμα χαρακτήρων που αλληλεπιδρούν και δοκιμάζονται. Για τον εαυτό του, κρατά τον πιο χαλαρό χαρακτήρα της ταινίας (τον Mickey που έχει θρησκευτικές αναζητήσεις και φόβο για τον θάνατο, στην σαφέστατα πιο κωμική στιγμή της ταινίας), προσθέτοντας κάποιες ανάλαφρες πινελιές σε ένα δράμα που ενώ είναι σοβαρό, δεν είναι απόλυτα βαρύ σαν κάποιες μεταγενέστερες ταινίες του. Η Hanna αποτελεί μια από τις πρώτες απόπειρες να κάνει ο Woody «σοβαρό» κινηματογράφο και στηριζόμενη σε ένα cast υψηλής απόδοσης και λάμψης (Mia Farrow και Michael Caine μεταξύ άλλων), αποτελεί σαφώς την κορωνίδα της φιλμογραφίας του στην ασταθή δεκαετία των 80s.

---

5. Mighty Aphrodite (1995)
 
Από την άλλη τα 90s θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ίσως η χρονιά των πειραματισμών του Woody καθώς κάνει για πρώτη φορά μιούζικαλ, μια ελεύθερη διασκευή σε έργο του Bergman και γενικά απολαμβάνοντας την καταξίωση μιας καριέρας άνω των είκοσι ετών, φαίνεται να χαλαρώνει σε θεματικές και να παίζει με τις φόρμες. Γι' αυτό και από αυτή τη δεκαετία διαλέγουμε την "Ακαταμάχητη Αφροδίτη" του 1995, ταινία στην οποίο ο Woody γράφει ένα από τους πιο υπέροχα αφοπλιστικούς χαρακτήρες για την πόρνη/Mira Sorvino την οποία ανακαλύπτοντας ότι είναι η πραγματική πάνχαζη μάνα του ιδιοφυούς υιοθετημένου του γιου, προσπαθεί να διδάξει και να φέρει στον ίσιο δρόμο ο πυγμαλίωνας του ίδιου του Woody, σε μια ταινία που ανακατεύει την ελαφρότητα του ύφους του ύστερου Woody με την αρχαία ελληνική τραγωδία (!), καθώς σημαντικές παρεμβάσεις στην εξέλιξη του έργου κάνει ένας αρχαιοελληνικός χορός. Αν μη τι άλλο εξαιρετική έμπνευση και φόρος τιμής για ένα από τους πυλώνες της κουλτούρας του ίδιου του Allen, το παραγνωρισμένο διαμαντάκι της "Αφροδίτης", έσπρωξε εκτός αυτής της λίστας όλες τις υπόλοιπες δυνατές ταινίες των 90s.

---

6. Match Point (2005)

«The man who said I'd rather be lucky than good, saw deeply into life», δηλώνει ο Jonathan Rhys Meyers καθώς βλέπει την Scarlett Johansson να καταβρέχεται από την βρετανική νεροποντή και να παρασέρνει το μυαλό και την ζωή του. Το 2005 ο Woody μας εκπλήσσει πολλαπλά, μεταφέροντας την δραματουργία του μακριά από τη Νέα Υόρκη (αρχίζοντας μια σειρά από ταινίες εκτός του μεγάλου μήλου που ποτέ δεν ξεπεράστηκε από καμία άλλη του προσπάθεια μακριά από την πόλη που ανέδειξε) αλλά δίνοντάς μας παράλληλα ένα δράμα, διανθισμένο με αγγλική μπουρζουαζία, όπερα, ερωτικά τρίγωνα και Ντοστογεφκικές αναφορές. Το match point που «σερβίρει» ο Meyers, απαντάται περίφημα από την Scarlett Johansson στον καλύτερο και πιο sexy ρόλο της καριέρας της, τρακάρει στο φιλέ και πέφτει στο δικό της γήπεδο, με τα γνωστά δραματικά αποτελέσματα. «No one has asked for their money back», λοιπόν σε μια ταινία που απέδειξε ότι ο γερο-Woody όχι μόνο το «έχει» ακόμα μετά από 30 χρόνια δημιουργίας, αλλά συνεχίζει να προκαλεί τον εαυτό του και να παραδίδει κινηματογράφο υψηλού επιπέδου, σε μια ταινία που αγκαλιάστηκε από κοινό και κριτικούς. Στα trivia του "Match Point" μπορεί να καταγραφεί ότι λόγω βρετανικής νομοθεσίας, η πρώτη επιλογή για τον ρόλο της Nola ήταν η (Βρετανή), Kate Winslet, επιλογή  που (ευτυχώς) άλλαξε την τελευταία στιγμή.

---

7. Whatever Works (2009)
 
Και ας κλείσουμε την λίστα μας με μια μικρή έκπληξη καθώς το 2009 ο Woody καταλαβαίνει ότι είναι πολύ γέρος για να παίζει τον εαυτό του στις ταινίες του και προσλαμβάνει τον επίσης γκρινιάρη/γέρο/Woody impersonator Larry David (του τηλεοπτικού "Curb Your Enthusiasm") για να ζωντανέψει ένα παλιό του σενάριο και να μας παραδώσει, παραδόξως, μια από τις πιο αστείες του ταινίες, η οποία σε επίπεδο γέλιου προσεγγίζει τις χρυσές 70s κορυφές. Ο Boris (Larry David) περιμαζεύει στο σπίτι του την περιφερόμενη Melody (απαστράπτουσα στον ρόλο η Evan Rachel Wood) και προσπαθεί να της διδάξει τρόπους και αρχές, σε μια κλασική σύγκρουση χαρακτήρων που είναι υστερικά κωμική, εξαίσια καλογραμμένη και μάλλον (δεδομένης της δημιουργικής κούρασης του κωμικού) θα αποτελέσει και την τελευταία μεγάλη του κωμωδία, εκτός αν μας εκπλήξει και πάλι ευχάριστα. Το "Whatever Works" είναι ένας ύμνος στην πολυπλοκότητα των πραγμάτων, στην χιουμοριστική τους προσέγγιση και στην κυνική τους αντιμετώπιση και υπενθυμίζει όλες τις αρχές του σύμπαντος του Woody Allen, μαζεύοντάς τες σε μια ταινία. Στα συν της η εξαιρετική Rachel Wood και φυσικά ο Larry David, ο ηθοποιός που έφτασε πιο κοντά στο να γίνει Woody στη θέση του Woody, κρατώντας όμως το προσωπικό του ύφος.