Progressive vs Punk rock

Από τον Κώστα Σακκαλή, 29/08/2007 @ 11:49
Το να συγκρίνεις μουσικά είδη ή πολύ περισσότερο να τα θέτεις αντιμέτωπα το ένα με το άλλο δεν είναι η σωστότερη προσέγγιση στη μουσική (κάπου εδώ χωράνε και τα γνωστά κλισέ ότι τα πάντα είναι θέμα γούστου, το ωραίο είναι υποκειμενικό, περί ορέξεως κολοκυθόπιτα κτλ.). Όταν όμως τα δομικά τους συστατικά είναι εκ διαμέτρου αντίθετα, όταν πολύ περισσότερο από μουσικά είδη αποτελούν κοινωνικά φαινόμενα και όταν το ένα γεννήθηκε ουσιαστικά ως αντίδραση στο άλλο, τότε η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Ή μήπως όχι;

Το progressive rock γεννήθηκε ουσιαστικά στο τέλος της δεκαετίας του '60, αν και η ακριβής του έναρξη δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί. Γενεσιουργός αιτία ήταν η διάθεση των μουσικών να ξεφύγουν από τους περιορισμούς και τις φόρμες που μέχρι εκείνη τη στιγμή έθεταν η pop και τα blues πάνω στη rock μουσική. Μόνο τυχαία δεν είναι εξάλλου η ονομασία προοδευτικό rock. Το έδαφος είχε βεβαίως στρωθεί προηγουμένως με την ψυχεδέλεια με την οποία το progressive έχει πολλά κοινά και για το λόγο αυτό τα όρια μεταξύ τους είναι συχνά δυσδιάκριτα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για αυτό ήταν το πέρασμα των Pink Floyd από το σπουδαιότερο συγκρότημα βρετανικής ψυχεδέλειας σε ένα από τα μεγαθήρια του progressive, χωρίς να μπορεί κανείς να εντοπίσει σε ποιο ακριβώς σημείο έγινε αυτή η μετάβαση. Φυσικά τίποτα δεν είναι απομονωμένο από τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής. Στα χρόνια αυτά σημειώνονται πειραματισμοί σε όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής (π.χ. jazz, soul) αλλά και στις άλλες τέχνες γενικότερα. Η συγκυρία επιτάσσει πειραματισμό, αποδέσμευση από τα παλαιότερα πρότυπα, δημιουργικότητα και φαντασία.

Αρκετοί ακόμα λόγοι συντέλεσαν στην ανάπτυξη του προοδευτικού rock. Ίσως ο σημαντικότερος να είναι τα τεχνολογικά άλματα που πραγματοποιήθηκαν στη μουσική βιομηχανία στα '60s. Τόσο στον τομέα των ηχογραφήσεων και της παραγωγής δίσκων όσο και στην ανάπτυξη νέων οργάνων (π.χ. mellotron) οι δυνατότητες που προσφέρονται την εποχή εκείνη στους μουσικούς είναι σαφώς μεγαλύτερες σε σχέση με 5 ή 10 χρόνια πριν. Θα πρέπει να τονιστεί ως καθοριστικής σημασίας η καθιέρωση του δίσκου 33 στροφών, σε αντιδιαστολή με τα δισκάκια των 45, ως μέσου καταγραφής της μουσικής που αύξησε σημαντικά το χρόνο εγγραφής στα 50 λεπτά. Με τον τρόπο αυτό ο δίσκος πλέον αντιμετωπίζεται ως ένα αδιαίρετο έργο-κατάθεση από τον καλλιτέχνη και δεν είναι τυχαίο ότι το progressive είναι συνυφασμένο με τα μεγάλης διάρκειας κομμάτια και τα concept album. Τέλος το rock αποκτά απήχηση και σεβασμό και σε άλλους μουσικούς χώρους με αποτέλεσμα να μπολιάζεται με καλλιτέχνες με τελείως διαφορετικές επιρροές (folk, jazz, avant garde, κλασική κ.α.), δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μίγμα ικανό για τους θεαματικότερους πειραματισμούς.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70 το progressive κυριαρχούσε τόσο σε δημοτικότητα όσο και σε κριτική αναγνώριση. Κάπου εκεί όμως τα πράγματα αντιστρέφονται (χώρος για περισσότερα κλισέ: όλα τα ωραία τελειώνουν, μετά την ακμή η παρακμή, ό,τι ανεβαίνει κατεβαίνει κτλ.). Κάτι τα τεραστίων διαστάσεων «εγώ» των μουσικών που μεγάλωναν όσο αυξάνονταν οι πωλήσεις και η δημοτικότητα, κάτι που τα αριστουργήματα του είδους είχαν ήδη δημιουργηθεί, κάτι που η ανάγκη για εξερεύνηση και καινοτομία οδήγησε σε όλο και πιο δυσνόητα, εσωστρεφή και τεχνικά πολύπλοκα έργα, το κοινό, και ιδιαίτερα η νέα γενιά που δεν είχε εμπειρίες από τα '60s, αποξενώθηκε από το progressive και άρχισε να ψάχνει αλλού καταφύγιο.

Σχεδόν ταυτόχρονα στην Αμερική και την Αγγλία δημιουργήθηκαν στέκια νεολαίας (ιστορικό είναι το περίφημο CBGB's στην Νέα Υόρκη), όπου ως αντίδραση στα παραπάνω παιζόταν μια διαφορετική μουσική. Τραγούδια 2-3 λεπτών, τις περισσότερες φορές κακοπαιγμένα είναι η αλήθεια, όμως με πάθος, δύναμη και προκλητικούς στίχους κερδίζουν συνεχώς δημοτικότητα. Αν το progressive γεννήθηκε από την ανάγκη για πειραματισμό, το punk γεννήθηκε από την ανάγκη για επιστροφή στα βασικά. Εκεί που η τεχνική αρτιότητα απαγόρευε σε πολλούς να ασχοληθούν με τη μουσική, ο ερασιτεχνισμός του punk έμοιαζε να τους προσκαλεί όλους. Σαν καλλιτεχνική πρόταση δεν ήταν κάτι καινούργιο. Η μουσική αυτή είχε παιχτεί από τα garage συγκροτήματα από τις αρχές των '60s ενώ οι Velvet Underground, οι MC5 και οι Stooges χαιρετίζονται από όλους σαν πατέρες του punk.

Για άλλη μια φορά για να κατανοήσουμε το κίνημα του punk θα πρέπει να ρίξουμε κλεφτές ματιές στην κοινωνική πραγματικότητα του δεύτερου μισού της δεκαετίας του '70. Υπήρξε η εποχή της οικονομικής ύφεσης στις ανεπτυγμένες χώρες αλλά και της σκληρής συντηρητικής πολιτικής (Θατσερ και Ρήγκαν υπήρξαν το επιστέγασμα αυτής). Υπό αυτές τις συνθήκες η νεολαία, το πιο ευαίσθητο κοινωνικά στρώμα, εξωτερικεύει την οργή της με τον αντικομφορμισμό και την προκλητικότητα του punk.

Όμως η αυτοκαταστροφικότητα του punk καθώς και τα ίδια του τα δομικά συστατικά θα σημάνουν και το θάνατό του. Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι μεν μουσικοί αναλώθηκαν σε έναν τρόπο ζωής που δεν τους επέτρεπε να δημιουργήσουν, τα δε στελέχη της μουσικής βιομηχανίας εύκολα μπόρεσαν να πατήσουν στην εικόνα του «εξεγερμένου νέου» και στα φιλικά προς το ραδιόφωνο 3-λεπτα τραγούδια με αποτέλεσμα να καταστρέψουν την ουσία του punk ως κάτι το αυθόρμητο πριν καλά καλά δημιουργηθεί. Μην ξεχνάμε πως το συγκρότημα σύμβολο του punk, οι Sex Pistols, δεν ήταν παρά το δημιούργημα ενός πανούργου μάνατζερ που έδωσε βαρύτητα στην εικόνα και την πρόκληση και λιγότερο στη μουσική ενώ, διαλύθηκε αφήνοντας πίσω του μια χούφτα μόλις τραγούδια.

Μέσα από τέσσερα συγκεκριμένα στερεότυπα που συνοδεύουν τα δύο είδη θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω τα χαρακτηριστικά τους, τα κοινά σημεία τους και τις αντιθέσεις τους.

Το ροκ της ανατροπής.

Συνήθως το punk είναι αυτό που απολαμβάνει αυτόν τον τίτλο. Και πράγματι μέσα από τους στίχους και τη συμπεριφορά των μουσικών προκάλεσε και εξήγειρε. Πέτυχε όμως κάτι περισσότερο; Επιπλέον ήταν αυτή η εικόνα δημιούργημα του punk ή απλά κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν τις δεδομένες κοινωνικές και μουσικές συνθήκες; Από την άλλη το progressive θεωρείται συντηρητικό και παρωχημένο κι όμως οι ανατροπές που πέτυχε, αν και χαμηλότερου προφίλ, είχαν πιο μόνιμα αποτελέσματα. Είναι αλήθεια ότι πολλών συγκροτημάτων οι δημιουργίες αναλώθηκαν σε άνευ ουσίας στίχους επιστημονικής φαντασίας και μυθολογίας. Ίσως, όμως, μεγαλύτερο αντίκτυπο από τους στίχους του punk προκάλεσε το "we don't need no education" των Pink Floyd το 1979. Αντίστοιχες πολιτικές / κοινωνικές θεματολογίες μπορεί να βρει κανείς και σε άλλους δίσκους όπως π.χ. το "Crime Of The Century" των Supertramp ή το "Little Red Record" των Matching Mole. Γενικώς μπορούμε να ισχυριστούμε ότι στο progressive ξεφύγαμε για πρώτη φορά από την τετριμμένη ερωτική στιχουργική προς πιο λογοτεχνικά θέματα. Ριζική ήταν και η αλλαγή που πέτυχε το progressive στη μουσική βιομηχανία. Υπήρξε σύγχυση από την πρώτη στιγμή ως προς το πώς να πλασαριστεί τόσο δύσκολη μουσική και μάλιστα μεγάλης συνήθως διάρκειας. Δημιουργήθηκαν νέες ανεξάρτητες εταιρίες με σκοπό να προωθήσουν νέους καλλιτέχνες, ενώ και οι μεγάλες πολυεθνικές δημιούργησαν ειδικά παρακλάδια μη θέλοντας να ρισκάρουν το όνομά τους με κάτι αντιεμπορικό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα στα παραπάνω είναι η Virgin και η Harvest αντίστοιχα. Να επισημανθεί δε ότι στη Virgin, που (αρχικά) είχε ως σκοπό να υπογράφει ό,τι πιο αντιεμπορικό και καινούργιο υπάρχει, βρήκαν καταφύγιο και οι Sex Pistols. Τέλος στο μουσικό κομμάτι, το πιο σημαντικό, το progressive ανέτρεψε ό,τι ήταν δεδομένο μέχρι τότε στις ροκ φόρμες, ανοίγοντας συνεχώς νέους ορίζοντες από όπου ξεπηδούσαν νέα είδη μουσικής.

Μουσικός ελιτισμός.

Σαφώς στα τελευταία του χρόνια ως κίνημα το progressive (και όχι μόνο) αναλώθηκε σε φανφαρολογίες, μεγαλεπίβολα σχέδια, τεχνική επιδειξιομανία και μουσικό ελιτισμό (η τέχνη για την τέχνη). Στην κατάσταση αυτή προσέφερε μεγάλη ανακούφιση το punk που διέπεται από τη λογική «επιστροφή στα βασικά του rock 'n' roll», της διασκέδασης και της νεανικής εκτόνωσης. Δυστυχώς όμως συχνά παραγνωρίζεται η επαναστατικότητα του progressive και «η φαντασία στην εξουσία» που αναζωογόνησε το rock, του έδωσε το κύρος της «σοβαρής» τέχνης αλλά κυριότερα του χάρισε αρκετές ιδέες για να πορεύεται μέχρι και σήμερα. Κακώς νοείται ως απαραίτητο χαρακτηριστικό του η τεχνική αρτιότητα η οποία έρχεται συνήθως σε δεύτερη μοίρα με την ευρηματικότητα να έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα. Δύσκολα χωρούσαν για παράδειγμα στο rock προηγουμένως όργανα όπως το βιολί, το φλάουτο, το μαντολίνο ή η συνοδεία ορχήστρας ή η ηλεκτρονική μουσική κτλ (η λίστα είναι ατελείωτη). Ακόμα δυσκολότερα μπορούσε να φανταστεί κανείς συγκροτήματα χωρίς κιθάρα ή χωρίς τραγουδιστή! Έστω και με τον ελιτισμό η μουσική προχώρησε σε επίπεδα που ποτέ δε θα είχε φτάσει διαφορετικά.

Δεινοσαυρισμός.

Όταν ο Lennon δήλωνε ότι οι Beatles είναι δημοφιλέστεροι και από τον Χριστό έλεγε μια αλήθεια που λίγο καταλάβαινε πόσο θα ταίριαζε σε όλη τη μετέπειτα ροκ σκηνή. Η δημοτικότητα των συγκροτημάτων εκτινάχθηκε με τον καιρό σε επίπεδα υστερίας με αποτέλεσμα τόσο τις πράξεις παραφροσύνης των «ροκ αστέρων» όσο και την οικονομική τους γιγάντωση. Περιβόητες ήταν οι «πράξεις τρέλας» των Rolling Stones ή του drummer των Who, Keith Moon. Όλα αυτά αποξένωναν το κοινό από τους μουσικούς. Δε μπορούσε εύκολα να ανεχτεί κανείς για παράδειγμα τους Stones να τραγουδάνε Street Fighting Man και στη συνέχεια να μπαίνουν στις λιμουζίνες τους για να πάνε στις επαύλεις τους. Την ίδια πορεία πήραν και συγκροτήματα όπως για παράδειγμα οι Emerson, Lake & Palmer και οι Yes που ξόδεψαν τα τεράστια έσοδά τους σε ψευτογκλάμουρ σόου και εντυπωσιακό εξοπλισμό. Το punk έκανε και πάλι τον μουσικό «έναν από εμάς», ένα «παιδί του λαού» κάποιον που (πολλές φορές κυριολεκτικά) ανέβηκε από τους θεατές στη σκηνή για να παίξει και να γουστάρει.

Οπαδισμός.

Σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης του punk, όχι πλέον ως μουσική μόνο, αλλά και ως κοινωνικό φαινόμενο αποτέλεσε ο οπαδισμός που τον στήριξε. Σε μία εποχή όπου ο φανατισμός σε όλες τις εκφάνσεις της συλλογικότητας (αθλητισμός, πολιτική, θρησκεία) αναπτυσσόταν με γοργούς ρυθμούς, το να είσαι punk σήμαινε να εντάσσεσαι σε ορισμένο είδος ανθρώπων που άκουγαν, φέρονταν και ντύνονταν punk. Η ικανοποίηση αυτή του να ανήκεις κάπου συντήρησε αργότερα και πολλές άλλες μουσικές όπως η disco, το goth ή το heavy metal εν είδη κλειστού κλαμπ μυημένων και μυστών. Σε αντίθεση με τα παραπάνω, το progressive απευθυνόταν σε οπαδούς με ευρύτερα ακούσματα από κλασική έως παραδοσιακή μουσική και από jazz μέχρι pop.

Συνοψίζοντας, τα εν λόγω είδη πρέπει να εξεταστούν στο μουσικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής τους. Η ανάγκη της περιόδου '67-'75 για πειραματισμό, για αλλαγή και νεωτερισμούς γέννησε σε πρώτη φάση το progressive. Οι κοινωνικές αναταραχές και η αναζήτηση απλούστερων μέσων έκφρασης, πιο προσιτών στη μάζα και με μεγαλύτερη αμεσότητα γέννησαν το punk. Κατά τη γνώμη του γράφοντα δεν αποτελούν αντιμέτωπα είδη, παρά τη μετεξέλιξη της rock μουσικής, ενός ζωντανού είδους που πλάθεται στην κοινωνία και αναγεννιέται συνεχώς, και αυτή ακριβώς είναι η μαγεία του. Όσο για τις προτιμήσεις του καθενός, δεν υπάρχει λόγος να μην μπορεί να απολαύσει κανείς εξίσου το ένα όταν νιώθει πιο έτοιμος για περιπετειώδεις διαδρομές στον κόσμο της μελωδίας ή το άλλο όταν τον καλεί το βασικό, αρχέτυπο rock 'n' roll με μπόλικο attitude.

Για το τέλος 3 χαρακτηριστικές (όχι απαραίτητα οι ποιοτικότερες) προτάσεις από το κάθε είδος συν 1 προσωπική επιλογή.

1. Sex Pistols - Never Mind The Bollocks (1977)
Αν και η γνώμη μου για το συγκεκριμένο άλμπουμ αλλά και το συγκρότημα δεν είναι η καλύτερη, δε μπορώ να παραγνωρίσω τη συμβολή και των δύο στη διαμόρφωση του punk. Μάλιστα είναι ο δίσκος που εκφράζει σε μεγαλύτερο βαθμό όλες τις αδυναμίες και τα χαρίσματά του. Ξεχωρίζουν τα singles του άλμπουμ "Anarchy In The UK", "Pretty Vacant", "God Save The Queen" που στιχουργικά και μουσικά αποτέλεσαν τραγούδια - πρότυπα. Κάθε punk δισκοθήκη ξεκινάει από το δίσκο αυτό.

2. The Clash - London Calling (1979)
Όχι μόνο από τους καλύτερους punk δίσκους, όχι μόνο από τους σημαντικότερους διπλούς δίσκους στο rock αλλά και ένα ιστορικό εξώφυλλο-δυναμίτης που σε προδιαθέτει για το τι ακολουθεί. Το ομώνυμο κομμάτι είναι ακόμα ικανό να σε ανατριχιάσει: "London calling to the faraway towns, now war is declared and battle come down", αλλά και τα "Spanish Bombs", "Guns Of Brixton" ακολουθούν από κοντά. Με σαφή επαναστατική διάθεση, οι Clash δεν υπάρχει μουσική που να αφήνουν απείραχτη. Reggae, ska, rockabilly και ό,τι άλλο περνάει από το μυαλό τους σε ένα εκρηκτικό μίγμα. Απλά απαραίτητο.

3. The Ramones - The Ramones (1976)
Hey Ho, Let's Go. Αυτή η κραυγή ξεκινά τον πρώτο δίσκο και την καριέρα των Ramones. Μόνιμοι κάτοικοι του Νέοϋορκέζικου CBGB's επηρέασαν με τη μουσική αλλά και το image τους όλο το punk κίνημα. Γρήγορο rock 'n' roll τριών συγχορδιών, νεανικοί έξυπνοι στίχοι και ξέφρενη διασκέδαση. Ο δίσκος ακούγεται μονορούφι και πολύ δυνατά. Άλλο ένα ιστορικό εξώφυλλο που άφησε εποχή (αναρωτιέμαι τι να σημαίνουν τα εξώφυλλα πλέον την εποχή του mp3). Ξεχωρίζουν τα "Blitzgrieg Bop", "Beat On The Brat", "Judy Is A Punk" και "Now I Wanna Sniff Some Glue".

3+1. The Stooges - Funhouse (1970)
Punk με 8λεπτα κομμάτια; Punk με σαξόφωνο; Κι όμως. Αφού με τον πρώτο δίσκο τους ο Iggy και η παρέα του προχώρησαν το garage των '60s και δημιούργησαν punk-rock ύμνους όπως το "I Wanna Be Your Dog" (σχεδόν κάθε punk συγκρότημα που σέβεται τον εαυτό του το έχει διασκευάσει), με το δεύτερο δίσκο τους έφτασαν το punk στα όριά του πριν καλά καλά γεννηθεί! Πολύ μπροστά από την εποχή του, πρόκειται για ένα αριστούργημα εκρηκτικών ήχων που άλλοτε με ελεγχόμενη δύναμη (σαν άγριο ζώο σε κλουβί που ξέρεις ότι σύντομα θα δραπετεύσει) και άλλοτε με ξέχειλη ενέργεια που παρασέρνει το ακροατή δε μπορεί να χαρακτηριστεί παρά επικίνδυνος! Όσοι τους θυμούνται πριν μερικά χρόνια να το αποδίδουν ολόκληρο ζωντανά στην Αθήνα, καταλαβαίνουν. Για όποιον ψάχνεται λιγάκι παραπάνω.

1. Pink Floyd - The Dark Side Of The Moon (1973)
Ο εμπορικότερος δίσκος στην ιστορία του progressive και από τους πιο εμπορικούς στην ιστορία της μουσικής. Αν αυτό δεν εγγυάται τίποτα, τότε ένα άκουσμα και μόνο αρκεί για να καταρρίψει όποια άποψη περί ασυμβίβαστου ποιότητας και εμπορικότητας. Με άψογη, πολυβραβευμένη παραγωγή, συμπυκνώνει στην καλύτερη μορφή τους όλα τα βασικά στοιχεία του progressive. Αποτελεί ένα concept άλμπουμ με θέμα την παραφροσύνη και το σκοτάδι που δημιουργεί η σύγχρονη ζωή. Κυλάει αβίαστα από το ένα κομμάτι στο άλλο, με εκπληκτικής ομορφιάς συνθέσεις σε mid-tempo ρυθμούς και με νεωτερισμούς που στη συνέχεια αντιγράφηκαν κατά κόρον. Δε θα ξεχωρίσω τραγούδια γιατί όποιο αποκοπεί από το σύνολο του έργου αυτομάτως χάνει κομμάτι της αξίας του. Θα σταθώ και πάλι στο υπέροχο λιτό εξώφυλλο που δένει με τη λιτότητα και την αρμονία της μουσικής. Αν πρέπει να έχετε έναν δίσκο προοδευτικού ροκ, αυτός είναι.

2. King Crimson - In The Court Of The Crimson King (1969)
Από τους πρώτους χρονικά progressive δίσκους, θεωρείται διαμάντι της rock μουσικής. Ο πρώτος και τελευταίος δίσκος των King Crimson με αυτή τη σύνθεση, που αργότερα υπό την καθοδήγηση του κ. Fripp θα οδηγηθούν σε όλο και πιο τεχνικά μονοπάτια, αποτελεί υπόδειγμα λυρισμού και ταυτόχρονα δείχνει πώς 4 μουσικοί μπορούν να λειτουργούν σαν ορχήστρα και να πειραματίζονται με τους ήχους. Ξεχωρίζουν το ομώνυμο τραγούδι, το πασίγνωστο στην Ελλάδα "Epitaph" και κυρίως το "21st Century Schizoid Man", προάγγελος του τι θα ακολουθήσει τόσο από τους King Crimson όσο και από το εκκολαπτόμενο τότε progressive.

3. Mike Oldfield - Tubular Bells (1973)
Ο δίσκος από τον οποίο ξεκίνησε ο μετέπειτα πολυεθνικός κολοσσός της Virgin. Ο Mike Oldfield, μια ορχήστρα μόνος του, παίζει όλα τα όργανα στον πρώτου του δίσκο (και δεν είναι και λίγα αυτά), προσφέροντας ένα μελωδικό αποτέλεσμα που ξαφνιάζει. Δύο συνθέσεις αποτελούν το δίσκο, η κάθε μία καταλαμβάνει μία ολόκληρη πλευρά. Η εισαγωγή της πρώτης έγινε πασίγνωστη με τη χρήση της στον Εξορκιστή, εκτινάζοντας τις πωλήσεις του δίσκου. Ο Oldfield καταφέρνει εδώ να ταιριάξει άψογα όλα τα όργανα μεταξύ τους δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα δεμένο σύνολο αλλά και αναδεικνύοντας τον ξεχωριστό ήχο κάθε οργάνου. Εννοείται ότι ο δίσκος είναι instrumental εκτός από έναν αφηγητή, που, προς το τέλος του πρώτου μέρους, ανακοινώνει το όργανο που θα ακουστεί αμέσως μετά!

3+1. Camel - Camel (1973)
Προβληματίστηκα για το αν θα έπρεπε να αγνοήσω καλλιτέχνες μεγαθήρια όπως οι Genesis, οι Yes ή ο Frank Zappa για χάρη των Camel. Ομολογουμένως δεν υπήρξαν εξίσου σημαντικοί στην εξέλιξη της μουσικής όσο οι προαναφερόμενοι. Επειδή όμως δήλωσα εξαρχής ότι θα συμπεριλάβω και μία προσωπική επιλογή, αυτός ο δίσκος δε θα μπορούσε να λείπει. Απίστευτης ομορφιάς και συναισθηματικότητας συνθέσεις με την κιθάρα του Latimer (πολύ παραγνωρισμένος κιθαρίστας) και τα πλήκτρα του Bardens (R.I.P.) να κυριαρχούν. Εναλλασσόμενοι ρυθμοί και μελωδίες, απρόβλεπτες συνθέσεις και λυρικές στιγμές. Οι Camel δημιούργησαν και άλλα αριστουργήματα στη συνέχεια, όμως αυτό με έλκει περισσότερο από όλα. Από τα κομμάτια του δίσκου δεν μπορώ να μην ξεχωρίσω το "Mystic Queen" και το "Never Let Go".

  • SHARE
  • TWEET